کپی شد
آثار و تألیفات شیعه اثنی عشری
فهرست کتاب‌ها، آثار و تألیفات شیعه اثنی عشری به قدری زیاد است که این مقال مختصر و کوتاه، گنجایش حتی یک دهم درصد از آنها را ندارد؛ لذا از باب نمونه به اسامی تعداد محدودی از آنها، آن هم تنها در برخی از علوم مختلف، اشاره می شود.
- احادیث:
«کتب اربعه»؛ مجموعه بزرگ احادیث شیعه شامل چهار کتاب به نام های:
[الکافی (اصول و فروع کافی)]، تألیف: ابوجعفر محمد بن یعقوب ملقب به ثقه الاسلام کلینی، دارای ۱۶۱۹۹ حدیث. [من لایحضره الفقیه]، تألیف: ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ملقب به شیخ صدوق شامل ۵۹۶۳ حدیث. [تهذیب الاحکام]، تألیف: ابوجعفر محمد بن الحسن معروف به شیخ طوسی دارای ۱۳۵۹۰ حدیث.
[الاستبصار]، که این کتاب نیز تألیف شیخ طوسی است و ۵۵۱۱ حدیث دارد.
«نهج الفصاحه»؛ مشتمل بر روایات و كلمات حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می باشد که توسط ابوالقاسم پاینده جمع آوری و ترجمه شده است. در این مجموعه گران سنگ ۳۲۲۷ حدیث و ۱۶ خطبه از پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله) وجود دارد.
«نهج‌البلاغه»؛ مجموعه ای از خطبه ها، نامه ها و اندرزها (حکمت ها)ی امیر المؤمنین علی ابن ابی طالب (علیه السلام)، که توسط مرحوم سید رضی گردآوری شده است.
«غرر الحکم و درر الکلم»؛ کتابی شامل کلمات قصار از حضرت علی (علیه السلام) که توسط عبد الواحد بن محمد آمدی جمع آوری شده است.
«اسرار آل محمد (صلّی الله علیه و آله)»، تألیف: سلیم بن قیس هلالی.
«وسائل الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة(وسائل الشیعة)»؛ اثر شیخ حر عاملی از علمای قرن یازدهم هجری قمری، در برگیرنده مهم ترین احادیث فقه شیعه در أبواب مختلف است، که در طور ۱۸ سال نگاشته شده است.
«بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار(بِحار الأنوار)»؛ از بزرگ ترین جوامع حدیثی شیعه به زبان عربی تألیف علامه محمد باقر مجلسی است.
«قرب الاسناد»؛ تألیف عبدالله بن جعفر حمیری، شامل ۱۳۸۷ حدیث است.
- کتب ادعیه:
«صحیفه علویه»؛ مجموعه ای از دعاهای منسوب به علی بن ابیطالب (علیه السلام)، است.
«صحیفه سجادیه»؛ مجموعه ای از دعاها و مناجات امام زین العابدین علی بن الحسین (علیهما السلام) است.
«جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع»؛ کتابی در ادعیه و در 49 باب گردآوری شده، درباره نمازها، اذکار و ادعیه ای که مسلمانان باید در روزها و شب های هفته، ماه و سال بخوانند. مؤلف آن سید علی بن موسی بن طاووس است.
«مهج الدعوات و منهج العبادات»؛ نویسنده این کتاب نیز سید ابن طاووس است. ایشان در اين كتاب، تنها ادعيه مطلقه را نقل كرده كه اختصاص به زمان يا مكانى خاص ندارند.
«مفاتیح الجنان»؛ مجموعه ای از دعاها، مناجات، زیارات، اعمال مخصوصه ایام سال و ماه و روزها است که از طرف پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) صادر شده و توسط شیخ عباس قمی جمع آوری و تدوین شده است.
«صحیفه مهدیه»؛ مجموعه ای از دعاهای منسوب به حجة بن الحسن، امام زمان (علیه السلام) می باشد که توسط سیّد مرتضی مجتهدی گردآوری و به وسیله محمّد حسین رحیمیان ترجمه شده است.
- تفسیر:
«التبیان فی تفسیر القرآن»؛ تألیف: شیخ طوسی. این تفسیر یک تفسیر اجتهادی است.
«مجمع البیان فی تفسیر القرآن»؛ تألیف: امین الاسلام ابو علی شیخ فضل بن حسن طبرسی. سبک و شیوه تدوین این تفسیر در میان همه تفسیر های اهل سنت و شیعه، چه فارسی و چه عربی بی سابقه و کم نظیر است؛ زیرا نظمی متین و خاص و مرتب با روش علمی و ساده دارد.
«البرهان فی تفسیر القرآن»؛ تألیف: سید هاشم حسینی بحرانی. این تفسیر، تفسیری روایی است.
«تقریب القرآن إلی الأذهان»؛ تألیف: سید محمد شیرازی. این تفسیر به صورت تركیبى انجام گرفته است و در آن علاوه بر شرح و بسط لغوى و ادبى، به مناسبت، به مسائل كلامى، فقهى، اجتماعى و اخلاقى پرداخته شده است.
«المیزان فی تفسیر القرآن»؛ تألیف: سید محمد حسین طباطبایی. این تفسیر، یكى از بزرگ ترین آثار علامه طباطبائى و به حق در نوع خود كم نظیر و مایه مباهات و افتخار شیعه است و پس از تفسیر تبیان شیخ طوسى و تفسیر مجمع البیان طبرسى، بزرگ ترین و جامع ترین تفسیر شیعى و از نظر قوت مطالب علمى و مطلوبیت روش، تفسیر منحصر به فردى است. ویژگى مهم این تفسیر، روش تفسیرى قرآن به قرآن است.
«تفسیر نمونه»؛ تألیف: توسط جمعی از علما، زیر نظر آیه الله ناصر مکارم شیرازی. این تفسیر از متداول ترین تفاسیر فارسی عصر حاضر است که با زبان ساده و گویا، قابل استفاده برای عموم به نگارش درآمده است.
- آداب، اخلاق، اقتصاد اسلامی:
«حلیة المتقین»؛ تألیف: محمد باقر مجلسی. معروف ترین کتاب فارسی علامه مجلسی است که راجع به آداب و سنن و اخلاق در ۲۶ ذیحجه سال ۱۰۸۱ (قمری) نوشته شده است.
«اخلاق ناصری»؛ تألیف: خواجه نصیرالدین طوسی. این کتاب مهم‌ترین رساله در حکمت عملی در دوره اسلامی، نوشته ای است به زبان فارسی در باب اخلاق، اقتصاد و سیاست که اولین بار در ۶۳۳ ق منتشر شد.
«تحف العقول»؛ تألیف: ابومحمد حسن حرانی یا حلبی، معروف به ابن شعبه. این کتاب يکی از کتب روايی قدیمی شيعه است که حرانی با انتخاب نام زيبای هدایای خرد، بهترين تحفه‌ها را به عقل و انديشه مردم اهدا کرده است. این کتاب، با حجم کم مطالب سودمندی از آداب و سنن، نصایح، موعظه ها، کلمات قصار، پند و اندرز و سفارشات پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) و اهل بیت او دارد.
«جامع السعادات»؛ تألیف: ملا مهدی نراقی. این کتاب از معروف ترین کتاب های اسلامی در زمینه علم اخلاق است که در ۳ جلد نوشته شده است. این کتاب به زبان عربی است.
«معراج السعاده»؛ تألیف: ملا احمد نراقی این کتاب نیز از کتاب های اخلاقی شیعه محسوب می‌شود. ملا احمد نراقی فرزند ملا مهدی نراقی است که کتاب پدر خویش را به فارسی ترجمه و تلخیص نموده و نام آن را معراج السعاده نهاده است، همانطور که سید محمد حسن قزوینی نیز این اثر را به درخواست ملا مهدی نراقی به عربی خلاصه نموده و نامش را کشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء نهاده است.
- کتاب‌های پیرامون مهدویت:
«الغيبة للحجة»؛ تألیف: شيخ الطائفه، ابو جعفر محمد بن حسن طوسی. این کتاب از بهترين، مهمترين و کاملترين منابع شيعه در مورد مسئله غيبت امام زمان (عليه السلام) است. در اين کتاب به علت و انگيزه غيبت امام زمان (عليه السلام) و حکمت الهی آن اشاره شده است.
«الزام الناصب فی احوال الامام الغائب»؛ تألیف شیخ علی بن زین العابدین پارچینی یزدی حایری.
«الزام الناصب»؛ کتابی کلامی است در شرح احوال امام زمان (علیه السلام) و اثبات وجود آن حضرت با دلایل عقلی، احادیث متواتر نبوی سایر معصومان (علیهم السلام) و فضایل امامان دوازده گانه (علیهم السلام) و شرح غیبت صغری و کبرای امام زمان (علیه السلام) و نایبان خاص و عام آن حضرت، علایم ظهور او و رویدادهای پس از ظهور مانند گستردن دادگری در سراسر کره زمین و رجعت پیامبران و امامان (علیهم السلام) و … .
«العبقری الحسان فی احوال مولانا صاحب الزمان (علیه السلام)»؛ تألیف: حاج شیخ علی اکبر نهاوندی. این کتاب به تبیین موضوعاتی همچون ولادت، دوران غیبت، اثبات وجود حضرت مهدی، بشارات ظهور و علائم انتظار و منتظران می پردازد. البته رکن اصلی این کتاب پیرامون مشرَّف شدگان به محضر کثیر الانوار امام زمان (علیه السلام) است.
«مکیال المکارم فی فوائد الدعا للقائم (علیه السلام)»؛ تألیف: سید محمد تقی موسوی اصفهانی مشهور به فقیه احمدآبادی. این کتاب ارزشمند دارای هشت بخش مهم است که درآن مؤلف ژرف اندیش با استناد به آیات و روایات متعدد، موضوعات بسیار اساسی و سرنوشت سازی را که اغلب جنبه کاربردی دارد و مورد ابتلای شیعیان و مسلمانان می باشد، مورد کاوش و دقت نظر و تأکید قرار داده است.[1]
گفتنی است همان گونه که در ابتدای این گفتار اشاره شد؛ فهرست کتاب ها، آثار و تألیفات شیعه اثنی عشری به قدری زیاد است که این مقال مختصر و کوتاه، گنجایش حتی یک دهم درصد از آنها را ندارد. به همین دلیل از دائرة المعارفی یاد می شود که تعداد بسیاری از کتاب ها و تصانیف شیعه را نام برده است. نام این کتاب؛ «الذریعة إلی تصانیف الشیعة» تألیف مرحوم محمد محسن بن علی تهرانی، معروف به شيخ آقا بزرگ تهرانی است. این دائرةالمعارف، کتابشناسی بزرگی در ۲۶ جلد (و البته با احتساب جلد نهم که خود 4 جلد است مجموعا 29 جلد) است.
این اثر، به عنوان منبع دسته اول، در زمینه شناخت میراث مکتوب شیعه در قرون متمادی، تا دوره زندگانی مؤلف؛ یعنی سال ۱۳۴۸ ش، شناخته می‌شود.
در این کتاب گرانسنگ علاوه بر شرح حال نویسندگان و معرفی نسخ خطی آثار آنان، با ۱۱۵۵۴ صفحه تعداد ۵۵۰۹۵ کتاب و رساله از آثار ارزشمند علمای شیعه را شناسایی و نام برده است.
در پایان نکته قابل توجه این است که مرحوم شيخ آقا بزرگ به تعداد بسیاری از آثار شیعه و اسامی آنها دست نیافته و از دسترس وی دور بوده است، ضمن این که بعد از تألیف کتاب الذریعه تعداد بسیار زیادی کتاب و مقاله توسط بزرگان شیعه تألیف شده است که ضبط نشده است.
[1]. با استفاده از سایت ویکی فقه؛ حوزه نت.