کیفیت و چگونگی صدقه دادن

خداوند در قرآن دو قسم صدقه دادن را مطرح می کند، يكى صدقه آشكار و ديگرى پنهان، و هر دو را ستوده است؛ براى اين كه هر كدام از آن دو آثار و نتایجی دارند، امّا صدقۀ آشكار كه خود تشويق و دعوت عملى مردم به كار نيك، و نيز مايۀ دلگرمى فقرا و مساكين است؛ چرا كه فقرا و ضعفا مى‏بينند در جامعه مردمى مهرورز هستند كه به حال آنان ترحم مى‏كنند، و اموالی را براى آنان و رفع حوایجشان قرار مى‏دهند، تا براى روز قيامتشان كه روز گرفتارى است ذخيره‏اى باشد. این کار باعث مى‏شود كه روحيۀ يأس و نااميدى از فقرا زدوده شود، و در كار خود داراى نشاط گردند، و احساس کنند اگر سرمايه‏دار كسب و تجارتى مى‏كند، تنها براى منافع شخصی نيست، و اين خود آثار نيك بسيارى دارد.

اما آثار صدقه پنهانى اين است كه انسان از ريا دورتر است، آبروى فقير محفوظ مى‏ماند، و فقیر احساس ذلّت و خفت نمى‏كند؛ پس مى‏توان گفت: صدقه علنى نتيجه‏هاى بيشترى دارد، و صدقه پنهانى خالص‏تر و پاك‏تر انجام مى‏شود. از آن جا که بناى دين بر اخلاص است، بنابراين عمل هر قدر خالص تر باشد فضیلت بیشتری دارد، و به همين جهت خداى سبحان صدقه مخفی را بر صدقه علنى ترجيح داده و مى‏فرمايد: “اگر مخفیانه صدقه دهید برایتان بهتر است”.[1]

از امام صادق (ع) روايت شده است: “هر چيزى را كه خدا بر تو واجب ساخته، علنى آوردنش بهتر از آن است كه مخفی و پنهانى بياورى، و آنچه را كه مستحبّ كرده، انجام پنهانیش بهتر از انجام علنى آن است”.[2]

البته انسان در صدقه دادن باید اعتدال را رعایت کند؛ یعنی نه به گونه ای باشد که در صدقه دادن بخیل باشد و نه آن گونه صدقه دهد که برای خود مشکل ایجاد کند.[3]