کیفیت شیر مادر در زمان های مختلف دوره شیر دهی

شیر مادر در روزهای اول زایمان دارای غلظت زیادی است که اصطلاحا به آن آغوز گفته می شود، جايگاه آغوز در تأمين سلامت و بقاء كودک در حساس ترين ايام حيات نوزاد و تأكيدات مكرر روايات بر استفاده از شير مادر از آغاز ولادت كودک، منشاء صدور فتاوای وجوب بهره مند ساختن نوزاد از آغوز شده است. ‌گرچه فقهای معاصر به واجب بودن تغذيه كودک با آغوز، همانند برخی از فقهای گذشته مستقيما” فتوا نمی دهند؛ اما به كارگيری تدابيری را كه تأمين كننده سلامت و بقاء كودک است، ضروری می دانند.

در اینجا به دو نمونه از نظرات علما در این زمینه اشاره می شود:

الف. «اولين شيرى كه پس از زايمان از پستان زن خارج مى‌شود «آغوز» يا «لِباء» نام دارد و در كتب فقهى نسبت به دادن اين شير به بچه سفارش زيادى شده است؛ بلكه برخى از علما دادن اين شير را لازم و واجب نموده و حيات بچه را در گرو اين شير دانسته‌اند».[1]

ب. «در حكم لباء (آغوز)، عده ای از فقهاء حكم به وجوب و اكثر فقهاء يا تصريح به عدم فرق بين رضعه (شیر دادن) اول و غير آن كرده‌اند و يا ظاهرشان عدم فرق است و در اين جا هم اولًا دليلى كه تام بر وجوب باشد وجود ندارد و ثانياً مقتضاى اصل هم عدم وجوب است».[2]

در چندين روايت بر كفايت شير مادر در تأمين آب و غذای كودک هنگامی كه به طور انحصاری مورد استفاده قرار می گيرد (تا سن 6 ماهگی) تأكيد شده است؛ لذا آنچه كه امروزه به عنوان نتيجه تحقيقات علمی روز، در كفايت شير مادر به هنگام تغذيه انحصاری Exclusive Breast Feeding عنوان می شود، در روايات معصومان (ع) از پيش مطرح بوده است. جابر بن عبدا… انصاری از حضرت رسول اكرم (ص) نقل می كند كه فرمود: خداوند متعال روزی كودک را در دو پستان مادر قرار داده است. در بخشی آب و در بخش ديگر غذای او را از هنگام ولادت كودک، به تناسب نياز هر روز وی، روزی متناسب آن روز او را مقرر فرموده است.[3]

اگر چه فعلا تأكيد خاصی روی شير دادن از هر دو پستان در هر با شير دادن نمی كنند، اما در روايات نقل شده از معصومان (ع) كه در مورد تغذيه انحصاری كودک با شير مادر مطرح شد، اين تأكيد وجود دارد كه با عنايت به تغيير تركيب شير پيشين و پسين بهتر است در هر بار شير دادن، اول يک پستان تخليه و سپس از پستان ديگر استفاده شود، تا هم شير با كيفيت مناسب تر در اختيار كودک قرار گيرد و هم تحريک شير سازی در هر دو پستان صورت گيرد.

در توصيه امام صادق (ع) به همسرشان با تأكيد به شير دادن از هر دو پستان در هر بار شير دادن، به تأمين آب و غذای كودک اشاره شده است. دانش روز ثابت كرده رقيق بودن شيری كه درآغاز هر بار شير خوردن دريافت می شود برای تأمين آب مورد نياز و رفع حس تشنگی كودک است و به عكس تركيب شير پسين كه چرب تر ، غليظ تر و متراكم تر است سبب سير شدن كودک می شود.