کنیه‌های امام علی (علیه السلام)

امام علی (علیه السلام) دارای کنیه‌های متعددی است که در ذیل به آنها اشاره می شود:

1. ابو الحسن.[1]

مرحوم طبرسی می گوید: کنيه مشهور امام علی (علیه السلام)، «أبو الحسن» می باشد.[2]

امام علی (علیه السلام) مى‏فرمود: «منم ابو الحسن القَرم».[3] قرم؛ يعنى سيد و سالار معظّم[4] و مقدم در رأی و نظر.[5]

2. ابو الحسین.[6]

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «تا زمانی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) زنده بود، حسن و حسین به آن حضرت پدر می‌گفتند و به من پدر نمی‌گفتند، بلکه خطاب حسن به من «اباالحسین» و خطاب حسین به من، «اباالحسن» بود».[7] نقل شده: وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رحلت فرمود، آن گاه امام علی (علیه السلام) را به پدر صدا می‌زدند.[8]

3. أبوالحسنین.[9]

4. أبو الریحانتین.[10]

5. أَبُو شَبَّرَ.[11]

6. أَبُو شَبِيرٍ.[12] «شَبّر» و «شَبیر» نام فرزندان حضرت هارون (علیه السلام) بوده که معنای آن به عربی حسن و حسین می باشد.[13]

7. أَبُو النُّورِ.[14]

8. أَبُو النُّورَيْن‏.[15]

9. أَبُو السِّبْطَيْنِ.[16]

10. أَبُو الْأَئِمَّةِ.[17]

11. ابو القاسِم.[18]

12. أبو قَصم.[19] «قصم»؛ به معنای شکستن همراه با جدا شدن است.[20]

13. أبو محمد.[21]

14. أبا قَضم‏.[22] ابن اثیر می‌گوید: «قَضم»؛ به معنای خوردن با اطراف دندان‌ها است… و درباره علی (علیه السلام) نقل شده که وقتی قریش او را می‌دیدند، می‌گفتند: «احذروا الحطم، احذروا القُضَم؛ أى الذى يَقْضِم الناس فيهلكهم؛ بپرهیزید از کسی که مردم را هلاک می‌کند».[23] این تعبیر قریش، به خاطر شجاعت و رشادت حضرت امیر (علیه السلام) در جنگ‌ها می باشد که به امر الهی و به فرمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در برابر کافران و مشرکان، با شدّت برخورد می‌کرد.

15. أَبُو تُرَاب.[24]

يکى از کنيه‏هاى معروف امام علی (علیه السلام) «ابو تراب» است. اين کنيه را حضرت رسول (صلى اللَّه عليه و آله) در هنگامى که وى را در سجده روى خاک مشاهده کرد، به آن جناب عطا کرده بود.[25]

همچنین در روایتی آمده است: شخصی از عبد اللَّه بن عباس پرسید: چرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، کنیه «ابو تراب» را به على (علیه السلام) عطا فرمود؟ گفت: براى اين که آن حضرت در روى زمين، بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، حجت پروردگار است و بقا و سکون زمين به خاطر او است».[26]

در استيعاب نقل شده است: «به سهل بن سعد گفته شد: حاکم مدينه مى‏خواهد تو را وادارد تا بر فراز منبر، على را دشنام گويى. سهل پرسيد: چه بگويم؟ گفت: بايد على را با کنيه ابو تراب خطاب کنى. سهل پاسخ داد: به خدا سوگند جز پيامبر کسى على را بدين کُنيت، نام‌گذارى نکرده است. پرسيد: چگونه، ‏اى ابو العباس؟ جواب داد: على (علیه السلام) نزد فاطمه (علیها السلام) رفت و آن‏گاه بيرون آمد و در حياط مسجد دراز کشيد و به خواب رفت. پس از او، پيامبر (صلی الله علیه و آله) پيش فاطمه (علیها السلام) آمد و از او پرسيد: پسر عمويت کجا است؟ فاطمه (علیها السلام) عرض کرد: اينک او در مسجد آرميده است. پيامبر (صلی الله علیه و آله) به صحن مسجد آمد و على (علیه السلام) را ديد که ردايش بر پشت مبارکش افتاده و پشتش خاک‏آلود شده است. پيامبر با دست شروع به پاک کردن خاک از پشت على کرد و فرمود: بنشين اى ابو تراب! به خدا سوگند جز پيامبر کسى او را بدين نام، نخوانده است و قسم به خدا در نظر من هيچ اسمى از اين نام دوست‏داشتنى‏تر نيست».[27]

البته ممکن است که اين واقعه چندبار اتفاق افتاده باشد.[28]

على (علیه السلام)، اين کنيه را از ديگر کنيه‏ها بيشتر خوش مى‏داشت و وقتی به آن خوانده می شد خوشحال می شد؛ زيرا پيامبر وى را با همين کنيه خطاب مى‏کرد.[29] دشمنان آن حضرت؛ مانند بنى اميه و ديگران، بر آن حضرت به جز اين کنيه نام ديگرى اطلاق نمى‏کردند. آنان مى‏خواستند با گفتن ابو تراب، آن حضرت را تحقير و سرزنش کنند و حال آن که افتخار على (علیه السلام) به همين کنيه بود. دشمنان على، به سخنگويان دستور داده بودند تا با ذکر کنيه ابو تراب بر فراز منابر، آن حضرت را مورد سرزنش قرار دهند و اين کنيه را براى او عيب و نقصى قلمداد نمايند، چنان‏که حسن بصرى گفته است، گويا که ايشان با استفاده از اين عمل، لباسى پر از زیور و زينت بر تن آن حضرت مى‏پوشاندند. چنان‏که جز نام ترابى و ترابيه بر پيروان اميرالمؤمنين (علیه السلام) اطلاق نمى‏کردند. بدان‏گونه که اين نام، تنها به شيعيان على (علیه السلام) اختصاص يافت.[30]