کلمه «الی» در آیه وضو

فقهای شیعه معتقدند که برای وضو ساختن، شستن دست ها از بالا به پایین واجب است، ولی اهل تسنن به اتفاق می گویند: «شخص مخیر است دست ها را از پایین به بالا یا به عکس بشوید، ولی شستن از پایین (از سر انگشت ها) به بالا مستحب است».[1]

دلیل فقهای شیعه «روایات بیانیه» می باشد، که می فرمایند: رسول الله (ص) دست ها را از بالا به پایین می شست[2] و روایت صحیحه ای که امامان معصوم (ع) در مقام تفسیر آیه مربوط به وضو[3] فرموده اند: «باید دست ها را از بالا به پایین بشویید».[4]

اما درباره کلمه “الی” در این آیه شریفه قرآن: «یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق …»؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که به نماز می ایستید، صورت و دست ها را تا آرنج بشویید…»، باید گفت که فقط برای بیان حد شستن و مقدار آن می باشد نه کیفیت شستن.

توضیح این که: در آیه مبارکه حد و مقدار دست که باید در وضو شسته شود تا آرنج[5] تعیین شده است، و از آن جایی که وقتی گفته شود دست را بشویید، ممکن است به ذهن بیاید که اگر دست ها را تا مچ بشوییم، کافی است؛ چرا که عرفاً این مقدار شسته می شود. برای رفع این توهم فرموده است، تا آرنج بشویید.

برای روشن شدن مطلب بالا می توان از این مثال بهره جست که مثلاً؛ به خادم مسجد می گویند: «اکنس المسجد من الباب الی المحراب»؛ مسجد را از درب آن تا محراب جارو بزن، در این جا منظور گوینده بیان حد و مقداری است که باید جارو زده شود و نمی خواهد بگوید از کجا شروع و به کجا ختم کن، خصوصاً که در آیه، کلمه «من» نیامده است.

پس کلمه «الی» در آیه فوق، به نحو استحباب هم نمی گوید که دست ها را از سر انگشتان به طرف آرنج بشویید.

عمل و سنت رسول الله (ص) که به وسیله اهل بیت آن حضرت بیان شده است، بهترین گواه بر این معنا می باشد.[6]

پس «الی» یا به معنای «غایت»[7] است، اما غایت مغسول[8] نه غَسْل و شستن،[9] و یا طبق فرمایش شیخ طوسی، به معنای «من»[10] یا «مع»[11] می باشد.[12]