کپی شد
کرونا و ایجاد رنسانس مذهبی
شبهه: ویروس کرونا می‌تواند رنسانس بزرگی در فکر مذهبی ایجاد کند و نگاه آسمانی به رویدادهای زمینی را دگرگون کند! نگاه الاهیاتی به بلاها و مشکلات طبیعی و اجتماعی در برابر نگاه علمی، منفعل شده و بر همه روشن شد که تنها علم می‌تواند به بشر کمک کند تا بر این بحران‌ها غلبه کند؛ نه آن‌چه دین و علوم دینی می‌گوید! نگرشی که به دیده تحقیر در علم تجربی می‌نگریست، امروز از علم تجربی انتظار گره‌گشایی دارد!
پاسخ:
اولاً؛ این شبهه بر مبنای علم‌پرستی و تقلیل همه پدیده‌ها و فرایندهای هستی به امور محسوس و قابل‌تجربه حسی بنا شده است. علم تجربی با وجود خدمات بزرگی که از ابتدای خلقت انسان تاکنون به بشریت نموده و گره‌های فراوانی که از مجهولات و مشکلات انسان‌ها گشوده، تنها به جهان محسوس و ملموس اختصاص دارد و توانایی رازگشایی از همه لایه‌ها و مراتب هستی و انسان را ندارد؛ علم تجربی تنها می‌تواند بخشی از پدیده‌های محسوس را بررسی و از ماهیت مادی و روابط میان پدیده‌ها شناخت حاصل کند. این انتظار که علم، همه مجهولات بشر را معلوم کرده و همه مشکلات بشر را برطرف کند، انتظاری است که با واقعیت علم سازگار نیست و هیچ عالم و فیلسوفِ علمی هم آن را ادعا نکرده و تاکنون هم تحقق نیافته است. علوم تجربی به امور روحانی و ماوراء مادی و طبیعی، دسترسی ندارد؛ زیرا این گونه امور، قابل تجربه حسی نیستند.
پس این ادعا که تنها علم تجربی می‌تواند مشکلات بشر را برطرف کند، ادعایی بی‌دلیل و دقیقاً مخالف با واقعیت زندگی است. نه عالمان علوم تجربی چنین ادعایی دارند و نه علم بشر در عمل توانسته است همه مشکلات بشر را برطرف کند. علم تجربی هرچند خدمات زیادی به انسان‌ها کرده و در مجموع، زندگی را قدری آسان‌تر نموده است؛ اما نه تنها همه مشکلات را برطرف نکرده، بلکه مشکلات دیگری نیز برای بشر ایجاد کرده است؛ به عنوان نمونه: اکتشافات و اختراعات علمی بشر در زمینه‌های نظامی و تسلیحاتی در بسیاری از موارد بر علیه بشریت و برای گرفتن جان آنها استفاده شده است؛ بسیاری از بیمارهای صعب العلاج و لاعلاج، مثل برخی از سرطان‌ها، که در موارد زیادی معلول پیشرفت‌های علمی و صنعتی و فن‌آوری است، هنور برای علم پزشکی ناشناخته است و درمان قطعی پزشکی ندارد. برخی از روش‌های درمانی و داروهایی که بشر به‌واسطه علم تجربی ساخته، خود دارای عوارض جانبی است و اگرچه عوارض بیماری خاصی را برطرف می‌کند؛ ولی ممکن است مشکلات و ناراحتی‌های دیگری برای مصرف کننده ایجاد کند. در همین موضوع کروناویروس، دانشمندان زیست شناس و پزشکان در ابتدا با صراحت اعتراف نمودند که تاکنون ماهیت این ویروس ناشناخته است و در حال حاضر هیچ دارویی برای آن وجود ندارد و بهترین راه درمان آن، پیشگیری از ابتلای به آن است! در ادامه نیز که واکسن آن تولید شد، واکسن تولیدی بعضی کشورها؛ مانند آمریکا دارای عوارض جانبی بود و عده‌ای را به کام مرگ فرو برد. البته این موضوع از اهمیت علم تجربی نمی‌کاهد، اما یقینا بطلان علم‌پرستی را فریاد می‌زند!.
ثانیاً؛ عقل، تجربه و دین[1] هرسه بر این مسأله تأکید دارند که انسان‌ها در اموری که به آن دانا نیستند و دانایی در آن نیازمند تخصّص و دانش منظم و عمیق است، می‌بایست به متخصصان و عالمان شناخته شده و امین رجوع کنند. این حکم عقلانی و دینی، مطلق است و همه امور دنیایی و معنوی انسان را در همه شاخه‌ها و ابعاد شامل می‌شود؛ عقل سلیم و ذوق عقلانی بشر چنان با این مسأله آشنا است که هرکس بدون مشورت با افراد دارای صلاحیت، به کاری که در آن تخصّص و دانش کافی ندارد، دست زده و گرفتار آسیب گردد، بی‌درنگ از سوی عاقلان سرزنش می‌شود. بر این اساس هم‌چنان‌که همه مردم و از جمله پزشکان باید در مسائل مربوط به معنویت و دین به عالمان و مختصّصان دین‌شناس و معنویت‌شناس مراجعه کنند و از تخصّص آنان در امور دینی و معنوی بهره گیرند، عالمان و متخصّصان دینی هم موظف‌اند در امور پزشکی به پزشکان کارآزموده و امین مراجعه کنند. بی‌اعتنایی به نظر پزشکان باتجربه و مورد اعتماد، از نظر دین و عقل محکوم است؛ هم‌چنان‌که بی‌اعتنایی به امور معنوی و نظر متخصّصان دینی از سوی دیگران، مردود و غیرمنطقی است.
ثالثاً؛ همان دینی که انسان‌ها را به دعا، توبه، توسل به ارواح پاک و متعالی اؤلیای الهی، اخلاق حسنه و پرهیز از بداخلاقی‌ها و محارم الهی تشویق و توصیه می‌کند و گناه و بداخلاقی را عامل بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها می‌داند، رجوع به متخصصان در امور مهم را هم واجب دانسته و بی‌اعتنایی به آن را گناه و موجب عقوبت می‌شمارد. در این راستا سخنان بسیاری از معصومان (علیهم السلام) صادر شده که اهمیت مسأله از نگاه دین را آشکار می‌کند. امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: «کسی که (مشورت را وانهد) و به رأی خود استبداد ورزد، هلاک می‌شود».[2]
لزوم رجوع به متخصّصان در امور دین و دنیا از احکام خود دین است و کسی که به آن بی‌اعتنایی کند، به امر دین بی‌اعتنایی کرده است؛ بنابر این اگر پزشکان امین و کارآزموده تشخیص دهند که برخی از مراسم‌های جمعی، اعم از مذهبی و غیرمذهبی باید موقتا تعطیل شود تا از شیوع ویروس و بیماری کاسته شود، عمل به توصیه این متخصّصان از سوی خود دین و پیشوایان دین واجب شمرده شده است.
رابعاً؛ این سخن که روحانیان و افراد مذهبی با علم و دانش انسانی مخالف بوده و در آن به دیده تحقیر می‌نگریسته‌اند، اتهامی بسیار زشت و دور از واقعیت است. نه تنها در هیچ آیه و روایت معتبری، دانش‌های انسانی کم‌اهمیت تلقی نشده، بلکه آیات و روایات فراوانی بر اهمیت و لزوم یادگیری دانش‌های مورد نیاز انسان‌ها، حتی با دانش‌آموختن از کافران و مشرکان، تأکید شده است. در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: «علم دو گونه است: علم ادیان و علم ابدان».[3] همچنین آن حضرت فرمود: «علم را طلب نمایید هر چند با رفتن به چین؛ زیرا طلب علم بر هر مسلمانی لازم است».[4]
در طول تاریخ پس از اسلام بسیاری از عالمانِ به‌نام علوم طبیعی، خود در کسوت روحانیان و از عالمان دینی بوده‌اند. خواجه نصیر الدین طوسی و ابوریحان بیرونی، نمونه‌هایی برجسته از اتحاد علم و دین به شمار می‌رفته‌اند. امروزه هم بسیاری از دانشمندان و صاحب‌نظران در علوم انسانی و طبیعی در همه جای دنیا از مؤمنان و معتقدان به ارزش‌های دینی و اسلامی‌اند. آیا پزشکانی که در کشور ما هم‌اکنون با اقتدار و تعهد مثال‌زدنی، مشغول کمک به بیماران‌اند، مسلمان و مؤمن نیستند؟![5]
[1]. «… فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون»؛ «اگر چیزی را نمی‌دانید از دانایان به آن بپرسید!» نحل، 43.
[2]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق/ مصحح: صبحی صالح، حکمت 161، ص 500.
[3]. «قَالَ: الْعِلْمُ عِلْمَانِ: عِلْمُ الْأَدْيَانِ وَ عِلْمُ الْأَبْدَان». كراجكى، محمد بن على، كنز الفوائد، محقق/ مصحح: نعمة، عبدالله، ج 2، ص 107.
[4]. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله وسلم): «اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّينِ فَإِنَّ طَلَبَ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِم». فتال نیشابورى، محمد بن حسن، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط – القديمة)، ج 1، ص 11.
[5]. مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات ـ حوزه‌های علمیه، مجموعه «اول» پاسخ به شبهات پیرامون «کرونا»، شبهه 7، با اندکی تغییر.