کپی شد
کار و تلاش
فهرست
تلاش برای دنیا یا آخرت
خداوند متعال همۀ جهان را برای انسان و در خدمت انسان آفریده و انسان را برای رسیدن به کمال (مقام والای عبودیت) خلق نموده است. چنانکه در قرآن می فرماید: “ما جن و انس را برای عبادت خلق کردیم” به همین دلیل تلاش انسان از دیدگاه دین باید برای رسیدن به همین هدف باشد. اسلام می گوید: دنیا و آخرت از هم جدا نیستند بلکه دنیا مزرعه آخرت و محلی برای کسب معنویت و تجارت خانه ای برای رسیدن به معرفت الهی است و برای رسیدن به این هدف باید تلاش کرد و از همه نعمتهای الهی استفاده نمود. بنا بر این برای یک انسان الهی هم فردای نان مهم است و هم فردای حساب اما فردای نان را مقدمه و مزرعه برای فردای قیامت و حساب می داند و با استفاده از آن برای سعادت روز حساب تلاش می کند.
لذا ما باید به گونه ای تلاش کنیم که بتوانیم زندگی ابدی را آباد کنیم در نتیجه تلاش ما باید برای فردای حساب باشد.[1]
انسان و امکان انجام کارهای خارقالعادة
امکان انجام کارهای خارقالعادة توسط انسان از آثار و ثمرات قدرت روحی اوست که گاهی در اثر عمل به دستورات دین و ریاضات شرعی حاصل می شود. یعنی انسان با تقرب الی الله، صاحب اسم اعظم خداوند می گردد و به ولایت تکوینی دست می یابد، و در پرتو آن قدرتی پیدا می کند که می تواند در ماده ی کاینات تصرف کند و تمام موجودات عالم عناصر مقابل روح قوی او تابع و تسلیم خواهند بود و گاهی هم با تسخیر جن و استفاده از نیروهای شیطانی و….
البته نباید از این نکته غفلت ورزید که دستیابی به بعضی از این توانایی ها با ریاضت های غیر شرعی امکان پذیر نیست و یا اگر امکان پذیر باشد، به جهت مفاسدی که بر آن مترتب است از طرف خداوند حرام گردیده است.
بهرحال در آنجایی که انسان با تقرب به خداوند از چنین نیرو و توانائی برخوردار شد، علاوه بر اینکه نشانۀ برخورداری از قدرت بالای روحی و مقامات بلند انسانی است، به انسان این امکان را می دهد که برای رسیدن به اهداف پاک خداپسند و کمک به نیازمندان، از کوتاهترین زمان و کمترین امکانات بیشترین استفاده را ببرد.[2]
ثروت ثروتمند تلاش خود او یا لطف خداوند
رزق و روزی و یا ثروت در کلیت آن، لطف عامی از جانب پروردگار است و به دست آوردن آن نیز هیچ منافاتی با کوشش و تلاش ندارد، اما خداوند به بندگان با ایمان خود عنایت خاص داشته و با روشهای مختلفی؛ که در اختیار قرار دادن ثروت مشروع هم یکی از آنهاست؛ چنین بندگانی را مورد لطف خود قرار میدهد. البته باید دانست که هر ثروتی دلیل لطف نیست، بلکه شاید نشانهای از عذاب باشد و الزاما تمام بندگان خوب خدا نیز در این دنیا، از مزایای مادی مناسبی برخوردار نیستند.[3]
رابطۀ دعا با تلاش و کوشش
دین اسلام، دین جمع بین ظاهر و باطن است، جمع بین اموری مادی و معنوی. همان حال که خالق باد و ابر خداوند است و ریزش باران با توجه به قوانینی است که او در طبیعت قرار داده است، ولی در عین حال علت ریزش باران را ایمان و تقوای مردم بیان می کند.[4]
خداوند متعال، تمام امور این جهان را براساس نظم و حکمت خاصی تدبیر کرده و برای هر پدیده و واقعهای، علتها و اسبابی قرارداده است که رسیدن به هر هدف، جز از طریق علل و اسباب آن ممکن نیست.
اوّل باید حرکت کرد و از خداوند خواست که این حرکت، در مسیر صحیح باشد و به حقیقت و مطلوب واقعی برسد. دعا و استعانت از خداوند در همۀ کارها به این معنا است. دعا وقتی مستجاب میشود که برای رسیدن به هدف از راه فراهم آوردن اسباب و علل آن، تلاش کنیم و از خداوند متعال در جهت کمک و یاری هر چه بیشتر و به نتیجه رسیدن تلاشها و کوششها مدد بگیریم.
انسانی که برای موضوعی دعا می کند تمام تصمیم و ارادۀ خود را در جهت تحقق آن به کار می اندازد اما از جایی که تحقق امور، فقط مربوط به اراده و تصمیم ما نمی شود، و مسائل فراوان دیگری در این باره باید دست به دست هم بدهند، از خداوند که مسبّب الاسباب است می خواهیم که دیگر امور را که در اختیار ما نیست؛ در راه تحقق این خواسته، برای ما فراهم کند. اتفاقا در روایات ما بین عمل و ارادۀ انسان با دعا کردن به خوبی جمع شده است. از طرفی به ما دستور داده شده است که برای تحقق خواسته هایمان دعا کنیم و از طرفی باید برای تحقق آن تلاش کنیم.
امام صادق (ع) مىفرمايند: “خداوند كارى را بدون استفاده از اسباب انجام نمی دهد.”[5] در برخی دیگر از روایات کسانی را معرفی کرده است که دعایشان مستجاب نمی شود، از جمله، افرادی که به تلاش و عزم خود توجه نمی کنند و همه چیز را از خداوند می خواهند. شخصی که در راه کسب و کار، تلاشی نمی کند و از خداوند رزق و روزی می خواهد دعایش مستجاب نمی شود.[6]
بنابراین؛ دعا کردن نقش بسیار مهمی در حل مشکلات ما دارد ولی این هرگز به معنای نفی تلاش و ارادۀ انسان در راه تحقق خواسته هایش نمی باشد.[7]
رابطۀ تلاش و دعا در ازدواج
خداوند متعال برای هر کاری اسبابی قرار داده است که برای به نتیجه رسیدن آن، باید از طریق اسباب آن عمل کرد. راه پیدا کردن همسر مناسب، تحقیق و شناسایی دقیق است، البته در این راه باید از خداوند هم کمک خواست تا ما را در شناخت صحیح هدایت کند و تلاشهای ما به نتیجۀ مطلوب برسد.
دعاهایی که در روایات و از زبان ائمه (ع) بیان شده است همگی باید به همراه تلاش و کوشش و تحقیق همه جانبه برای انتخاب همسر باشد.در امر ازدواج اوّل باید حرکت کرد و سپس از خداوند خواست که این حرکت در مسیر صحیح باشد و به حقیقت و مطلوب واقعی برسد. به هیچ وجه اسلام اجازه نمی دهد مردی که به دنبال پیدا کردن همسر است، بدون هیچ گونه تلاش، تحقیق و جست و جو و سوال کردن فقط با دعا، همسری صالح و شایسته را از خدا بخواهد. این دعا ابداً مستجاب نمیشود؛ زیرا دعا وقتی مستجاب میشود که برای رسیدن به هدف از راه فراهم آوردن اسباب و علل آن، تلاش کنیم و از خداوند متعال در جهت کمک و یاری هر چه بیشتر و به نتیجه رسیدن تلاشها و کوششها مدد بگیریم.[8]
کار کردن در بانک هایی که معاملات ربوی انجام می دهند
مقدمتا باید گفت که همه انواع ربا و مصادیق آن از نظر اسلام حرام است و تنها چند مورد استثنا شده است که عبارتند از:
1- ربا گرفتن مسلمانان از كفارى كه در پناه اسلام نيستند.
2- ربا گرفتن پدر و فرزند از يكديگر.
3- ربا گرفتن زن و شوهر از يكديگر.[9]
بر این اساس این سؤال مطرح می شود که آیا كار کردن در بانكی که معاملات ربوی انجام می دهد جایز است یا نه؟ در جواب باید گفت اگر این کار در قسمتی باشد که به معاملات ربوى مرتبط باشد و به نحوى در تحقق آن موثر باشد، جايز نيست در آنجا كار كند .[10] اما كار كردن در بخشهاى بانكى مذكور و گرفتن حقوق در برابر آن اگر به نحوى با معاملاتى كه شرعاً حرام هستند مرتبط نباشد، اشكال ندارد. [11]بنا براین کارمندان بانک هایی که با ربا سر وکار دارند برای فرار از ربا باید خود را به قسمت های دیگر که با معاملات ربوی سر و کار ندارند منتقل کنند.
کار کردن در بانک های غیر اسلامی
مراجع معظم تقلید در باره کار کردن در بانک های غیر اسلامی فرموده اند:
دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):
اصل انجام اين وظيفه اشکال ندارد ولى اشتغال به عمليات بانکى که مربوط به معاملات ربوى است جايز نيست و انسان در برابر انجام آن مستحق گرفتن اجرت و حقوق نيست و امّا دريافت حقوق از درآمد شعبه بانکى در صورتى که شخص علم به وجود مال حرام در آنچه که دريافت مىشود نداشته باشد، اشکال ندارد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی):
كار در اين اماكن اشكالى ندارد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):
در بانک های غیر اسلامی مانعی ندارد.[12]
کار در اماکن فروش اجناس حرام
مقام معظم رهبری اشتغال به كارهاى حرام مثل فروش گوشت خوك، شراب، ايجاد و اداره كابارههاى شبانه، مراكز فساد و فحشا و قمار و شراب خوارى و مانند آن را جايز نمی دانند و كسب درآمد از طريق آنها را حرام می دانند و انسان، مالك اجرتى كه در برابر آن مىگيرد، نمی باشد.[13]،
همچنین ایشان دربارۀ فروش اعیان نجس مانند شراب، گوشت خوک و … و کار در این اماکن چنین فرمودند: عرضه و فروش مشروبات الكلى مست كننده و غذاهاى حرام و كار در محل فروش آنها و مشاركت در ساخت و خريد و فروش آنها و اطاعت از ديگران در اين موارد، شرعاً حرام است، اعم از اينكه انسان شريك در سرمايه بوده و يا كارگر روزانه باشد و نيز اعم از آن كه فقط مواد غذايى حرام و مشروبات الكلى عرضه و فروخته شوند يا اينكه فروش همراه با مواد غذايى حلال باشد و همچنين اعم از اينكه كار انسان همراه با گرفتن سود و مزد باشد و يا مجانى و در اين مورد فرقى نمىكند كه صاحب كار يا شريك او مسلمان باشد يا غير مسلمان و به مسلمان عرضه و فروخته شود يا به غير مسلمان، و به طور كلّى بر هر مسلمانى واجب است كه از ساخت و خريد و فروش آن دسته از مواد غذايى كه خوردن آنها حرام است به منظور خوردن اجتناب كند و همچنين از ساخت و خريد و فروش مشروبات الكلى مست كننده و كسب منفعت از اين طريق خوددارى كند.[14]
نتیجه آنکه آماده کردن غذاهایی که برای فروش و عرضه به مردم در ترکیب آنها شراب به کار می برند و بطور کلی کار در آشپزخانه اینگونه رستوران ها حرام بوده و جایز نیست.[15]
کار کردن در مکانی که مشروب سرو می شود
مراجع محترم تقلید در پاسخ به این سؤال شخصی که در خارج از کشور و در یک کشور غیر اسلامی زندگی می‌کند و پیدا کردن کار برای وی مشکل هست: با توجه اوضاع بد اقتصادی جهان، آیا کار کردن در مکانی که مشروب در آن جا سرو می شود مثل رستوران اشکالی دارد؟ فرمودند:
دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
در صورتی که خود شما در زمینۀ مشروب و یا محرمات دیگر کار نکنید و صرفاً در بخش مواد حلال اشتغال داشته باشید مانعی ندارد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
با توجه به این که پیدا کردن کار دیگر برای شما مشکل است مجازید این کار را ادامه دهید.
دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
بردن شراب و غذای حرام برای اشخاص جایز نیست و گرفتن اجرت در مقابل آن حرام است.
پاسخ حضرت آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته):
1. اگر در بخش حلال رستوران مشغول به کار باشید، اشکالی ندارد. و اگر یافتن کار جز در بخش حرام رستوران یا در بخشی که حرام و حلال در آن مخلوط و مشترک است، بسیار سخت باشد، کار کردن در این بخش ها در حد ضرورت بلامانع است.[16]
کار کردن برای کارفرمایی که مرتکب حرام می شود
حضرت استاد آیت الله مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته) در این زمینه چنین فرموده اند:
1. اگر کاری که انجام داده می شود، حلال باشد و شخص انجام دهنده علم به حرمت اجرتی که از کار فرما می گیرد نداشته باشد؛ یعنی نداند که آیا از مال حلال اجرت وی پرداخت می شود یا از مال حرام، گرفتن اجرت برای شخص انجام دهنده جایز است و عدم التزام کارفرما به انجام تکالیف شرعی، یا ارتکاب محرمات از سوی وی نقشی در این امر ندارد.
2. منع دیگران از انجام حرام، یا وادار کردن آنها به انجام واجبات از باب امر به معروف و نهی از منکر واجب است و این امر نسبت به هر کس از جمله کارفرما نیز صادق می باشد. پس اگر شرایط امر به معروف و نهی از منکر محقق باشد انجام آن واجب خواهد بود.[17]
زن و کار در بیرون منزل
در مورد این که آیا اساسا بانوان؛ چه مجرد و چه متأهل؛ از لحاظ شرعی می توانند در بیرون منزل کار نمایند، باید گفت که در دین اسلام منعی در این زمینه وارد نشده است. به عنوان نمونه می دانیم که حضرت خدیجه(س)، همسر گرامی پیامبر(ص) اموالی داشته و با آن تجارت می نموده است و بعد از بعثت نیز با اموال خود نقش مهمی در گسترش اسلام داشته به گونه ای که پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: هیچ سرمایه ای به اندازه اموالی که خدیجه در اختیارم قرار داد به من سود نرسانید.[18]
آنچه که در مورد حضور بانوان در جامعه مهم است، رعایت موازین شرعی و عفاف بوده و با در نظر داشتن دقیق این موارد، آنها می توانند همانند مردان در جامعه حضور داشته باشند.
امامان ما بانوان را از حضور در خیابان ها منع نمی نمایند، بلکه تنها به آنها توصیه می نمایند که ترجیحا از کناره های خیابان عبور نموده و از آمدن به وسط آن (که طبعا توجه بیشتری را به خود جلب می نماید) خودداری نمایند.[19]
در ابتدای اسلام نیز صحنه هایی از این حضور، حتی در میادین جنگ که کاری اصولا مردانه است به چشم می خورد.[20]
بنابر این نمی توان کار در بیرون منزل را برای بانوان عملی ناشایست دانسته و به این دلیل از آن خودداری ورزید، چون چه بسا کارهایی که بانوان توانایی بهتری در انجام آن دارند.[21]
[1] اقتباس از سوال 1821 (سایت: 2130).
[2] اقتباس از سوال 669 (سایت: 716).
[3] اقتباس از سوال 3541 (سایت: 3779).
[4] اعراف، 96
[5] كافى، ج 1، ص 183. با استفاده از سؤال 2900 (سایت: 3109). البته این امتناع غالبی است یعنی در اغلب موارد چنین است ولی برای این که انسان ها برای تحقق خواسته هایشان فقط به امور مادی دل نبندند و نقش خداوند را به مرور زمان نادیده نگیرند، خداوند اموری را بدون گذراندن سیر طبیعی آن مانند خلقت حضرت عیسی ( بدون پدر)، انجام می دهد.
[6] کافی ، ج5، ص 77
[7] اقتباس از سوال6154
[8] اقتباس از سوال 793 (سایت: 852).
[9] . اقتباس از سؤال 1048 (سایت: 1118).
[10] . توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج2، ص: 936، س 1914، استفتائات ازمقام معظم رهبری
[11] . توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج2، ص: 943، س 1948، استفتائات ازمقام معظم رهبری
[12] اقتباس از سؤال 3180 (سایت: 4136).
[13] توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني ره)، ج 2، ص 956؛ أجوبة الاستفتاءات (بالفارسية)، ص 239، س 1088. همچنین، نک: س 1095، ص242و س 1096، ص243
[14] توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج2، ص: 958؛ اجوبة الاستفتاءات، آیة الله العظمی خامنه ای، صص 259 و 260.
[15] اقتباس از سوال519، 2725
[16] اقتباس از سؤال5066
[17] اقتباس از سؤال 5917.
[18]– مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ه – ق، ج 19، ص 63 .
[19]– شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین، من لا یحضره الفقیه، انتشارات جامعة مدرسین، قم، 1413 ه- ق، ج3، ص 561 .
[20]– در این رابطه می توان از بانویی به نام نسیبه که در جنگ احد همراه پیامبر(ص) بود و به درمان مجروحین می پرداخت، نام برد . ر . ک : مجلسی ، محمد باقر ، بحار الانوار ، ج 20 ، ص 52 .
[21] اقتباس از سوال1968