چگونگی استفاده از ثروت پدر

يكى از مسائل مهم اخلاقى مورد توجه اسلام، رعايت حقوق پدر و مادر است كه انسان مى تواند در سايه آن به كمالات معنوى برسد، خداوند حكيم احترام به پدر و مادر و فرمانبردارى از دستورات مشروع آنان را در آيات متعددى از قرآن يادآورى كرده است[1]، اما در خصوص استفاده از ثروت پدر و مادر چند نکته حائز اهمیت است:

الف. در صورتی که یقین دارید مال و ثروت پدر و مادرتان حرام می باشد تکلیف بر شما روشن و مبرهن است و نه خود حق استفاده از آن را دارید و نه می توانید به دیگران انفاق کنید.

ب. اما اگر ثروت ایشان از راه حلال به دست آمده، تکلیف شما متفاوت است و شما می توانید از مال و ثروت پدر و مادر، در صورت رضایت ایشان و با رعایت نکات زیر بهره مند شوید:

اول آن که: مهم ترین سرمایه برای یک انسان عزت نفس و عدم وابستگی به دیگران حتی به ثروت پدر و مادر است. کرامت و عزت نفس، آن نقطه از روح انسانی است که اسلام برای احیاء و کمال اخلاق انسانی، روی آن دست گذاشته است. خداوند می فرماید: «عزت منحصراً از آن خدا و برای پیامبر خدا و مؤمنین است.»[2] و نیز پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «حاجت هایتان را بخواهید اما عزت نفس را از دست ندهید».[3]

در خصوص کیفیت بهره مندی از عزت نفس و افراط و تفریط در آن، شهید مطهری در کتاب فلسفه اخلاق می گوید: «بعضی هم ممکن است در حد افراط باشند که حتی اگر نیازی هم داشته باشند، به احدی نمی گویند. (در حالی که) پیغمبر اکرم فرمود: «اطلبوا الحوائج»، حاجت هایتان را بخواهید، ولی، «بعزة الانفس»، اما عزت نفس را از دست ندهید، آنجا که حاجت هایتان را با دوست و رفیقی (و یا پدر و مادر) بیان می کنید، تا آنجا که شرافتتان، عزت و کرامت نفستان پایمال نشده جلو بروید. آنجا که دارد بر کرامت و عزت نفستان خدشه وارد می آید، توقف کنید، نیازمندی و نداشتن بهتر است».[4]

دوم: در این مطلب تأمل کنید که پدر و مادرتان، دست شما را تا چه اندازه در تصرف اموال باز گذاشته اند، آیا تنها برای استفاده خودتان یا از آن می توانید در راه خدا انفاق نموده و به مصارف دیگر نیز برسانید.

اگر اجازه انفاق به دیگران را نیز دارید و یا پدر و مادر از شما در جهت انفاق و کمک به دیگران یاری طلبیده اند، از یاری و مشاورت به ایشان دریغ نورزیده، هم خودتان در حد شئونات و عرف از نعمت و ثروت خانواده بهره مند شوید و هم پدر و مادر را در استفاده صحیح و مشروع از ثروت خدادادی و بکارگیری آن در امور عام المنفعه یاری کنید. در صورتی که تنها خودتان اجازه استفاده از سرمایه پدری را دارید. طبق شأن و زی طلبگی که امری عرفی است و بر حسب زمان و مکان، محیط زندگی و شرایط افراد از نظر سطح علمی و وابستگی های خانوادگی و سایر شرایط متفاوت است، می توانید از امکانات و ثروت خانوادگی تان بهره مند شوید.

سوم آن که در مال حلال نیز انسان باید توجه داشته باشد، به صرف آن که مال و ثروت، حلال بود، جوازی برای مصرف آن به هر کیفیتی که خواست و میل انسان باشد نیست. از روایات استفاده می شود که در مال حرام عقاب و عذاب است و در مال حلال حساب و کتاب[5]. از این رو انسان باید بر آن باشد تا مال و ثروت حلالی که در اختیار دارد را به نحو صحیح و درست و در مسیر مشروع آن مصرف کند.

[1] “وَ قَضى رَبُّكَ اَلاّ تَعْبُدُوا اِلاّ اِيّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ اِحْساناً …، فـَلا تـَقـُلْ لَهـُما اُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريماً * وَاخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَالرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانى صَغيراً”، اسراء ، آيات 23 ـ 24؛ (وَ وَصَّيْنَا الاِْنْسانَ بِو الِدَيْهِ حُسْناً)، و انسان را به نيكى به پدر و مادرش سفارش كرديم، عنكبوت، 8.

[2] منافقون، 8 ولله العزة و لرسوله والمؤمنین…».

[3] نهج الفصاحه، حدیث 325، ص 64 «اطلبوا الحوائج بعزة الانفس».

[4] شهید مرتضی مطهری، فلسفه اخلاق، ص 124.

[5] بحارالانوار ج 44 ص 138.