چکیده مقاله ناصر کبیر (اطروش)

حسن بن علی بن حسن بن علی بن عمر بن علی السجّاد (فرزند امام شهيد حسين بن علی أمير‌المؤمنين عليهم السلام)، دارای کنیه ابو محمّد و القابی؛ چون ناصر کبیر، ناصر بالله، ناصر الحق و اطروش می‌باشد. وی از سادات حسینی و از نوادگان امام سجاد (علیه السلام) است و با سه واسطه به عمر الاشرف می‌رسد. پدر وی؛ ابوالحسن علی العسکری از اصحاب امام جواد (علیه السلام) و خود او از اصحاب امام هادی (علیه السلام) معرفی شده است.

او بر طبق قول مشهور در سال 230 هجری قمری به دنیا آمده است و کودکیش با دوران خشن و ستم‌گری حکومت متوکل عباسی مصادف بود. پدر وی به همراه امام هادی (علیه السلام) و دیگر علویانی که تأثیرگذار بودند، از حجاز به عراق و معسکر (پادگان) سامرا برده شدند.

وی در سال 260 هجری قمری، به شمال ایران، که محل نفوذ «علویون» بود مهاجرت نمود. نخست 14 سال به تبلیغ دین اسلام پرداخت، و آن گاه که زمینه را برای قیام مساعد دید، بر علیه خلفای عباسی و سامانی قیام نموده و پیروز شد و به عنوان سومین حاکم علوی طبرستان – پس از حسن بن زید؛ ملقب به داعی کبیر (250 – 270ق) و محمد بن زید (270 – 287ق) و بعد از وقفه‌ای 14 ساله- به مدت سه سال و سه ماه (301 – 304 ق) بر منطقه طبرستان، دیلم و بخش‌های شرقی گیلان، با مرکزیت آمل، حکومت نمود.

ناصر كبیر، علاوه بر جایگاه سیاسی اجتماعی، از جایگاه والای علمی و معنوی در میان عالمان و فرهیختگان اسلامی برخوردار بوده است. مكانت علمی، فضایل نفسانی و حکومت عادلانه ناصر، در نزد دانشمندان اسلامی مورد توجه بوده است و ازاین رو، بسیاری از نویسندگان از فضل و دانایی و عدالت او سخن به میان آورده، او را ستوده‌اند. وی نقش مهمی در اسلام و تشیع مردم منطقه طبرستان و دیلم داشته و در علوم مختلفی؛ چون: فقه، حدیث، ادبیات، شعر، كلام و اَنساب صاحب‌نظر بوده و در این موضوعات، كتاب‌های قابل توجهی را تألیف كرده است. مكتب كلامی و فقهی ناصر كبیر كه به «ناصریه» اشتهار داشته، قرون متمادی در منطقه گیلان و دیلمان دارای پیروانی بوده است.

ناصِر کبیر، سرانجام در ۲۵ شعبان سال ۳۰۴ قمری در شهر آمل درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.