چکیده مقاله سید مرتضی علم الهدی

ابـوالـقاسم علی بن الحسین بن موسی، مشهور به سید مرتضی علم الهدی؛ نقیب طالبیان، از نظر منزلت علمی و اعتبار فقهی در مرتبت بسیار والایی قرار دارد. او در ماه رجب سال 355 هجری قمری در شهر بغداد دیده به جهان گشود.

سید مرتضی از جانب پدر و مادر نسب بس شریفی دارد. او فرزند حسین فرزند موسی فرزند محمد فرزند موسی فرزند ابراهیم (مجاب) فرزند امام موسی کاظم (علیهم السلام) است. وی هم علوی هم موسوی است. نسب شریفش از ناحیه پدر با پنج واسطه به حضرت امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) و از ناحیه مادر نیز با پنج واسطه به امام علی بن حسین؛ زین العابدین (علیه السلام) می رسد. القاب وی علم الهدى، ذوالثمانین، ابوالثمانین و ذوالمجدین و شریف مرتضى است. سید دارای دو فرزند؛ یک پسر و یک دختر بوده است.

مقام علمى سید مرتضى بى نیاز از بیان است. وى بى شک یکى از بزرگترین دانشمندان شیعه امامی محسوب مى شود. آن چنان که از تصنیفات و تألیفات بسیار او به دست مى آید؛ در بسیارى از علوم عصر خویش چون کلام، فقه، اصول، تفسیر، نجوم، انواع علوم ادبی؛ مانند لغت، نحو، معانى، انشاء، شعر و مانند اینها استادى ماهر، بلکه یگانه عصر خویش بوده است.

از جمله استادان او می توان به شخصیت های ذیل اشاره کرد:

1. شیخ مفید (متوفای 413 ق). 2. ابو محمد هارون بن موسی تلعكبری (متوفای 380 ق). 3. شیخ صدوق (متوفای 381 ق). 4. حسین بن علی بن بابویه، برادر شیخ صدوق.

در باب اندیشه و مکتب سید باید گفت: روش او در اصول، پيروى از دليل عقل بود؛ از اين رو نه تنها با اشاعره بلكه حتّى با ظاهريان از اماميه نيز مخالفت مى كرد. در فقه به خبر واحد عمل نمى كرد و در استنباط احكام، از ادله اصوليه لفظيه و عقليه استفاده مى كرد؛ لذا با محدّثان و اخباريان از اماميه نيز موافق نبود.

او دارای آثار علمی فراوانی است، از جمله آنها به تأليفات ذیل اشاره می شود:

1. الانتصار. 2. جمل العلم و العمل. 3. الذريعه فی اصول الشريعة (در اصول فقه). 4. المحكم و المتشابه. 5. المختصر. 6. ما تفردت به الامامية من المسائل الفقهية. 7. المصباح. 8. الناصريات. 9. الامالی. 10. درر الفوائد.

سید مرتضی شاگردان زیادی تربیت نمود که در اینجا نام برخی از آنها ذکر می شود:

1. شیخ طوسی. 2. ابویعلی سلّار دیلمی. 3. ابوالصلاح حلبی. 4. قاضی أبوالقاسم بن براج.

در تاریخ وفات او گفته اند: وی در 25 ماه ربیع الاول سال 436 قمری دار فانی را وداع گفت. شیخ عباس قمی می‌نویسد: «سید مرتضی در شهر كاظمین بدرود حیات گفت و در منزلش دفن شد. سپس به جوار جدش ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) منتقل و در كنار برادرش سید رضی و پدرش سید حسین دفن شد».