کپی شد
چکیده مقاله خواجه نصیر الدین طوسی
ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن جهرودی طوسی مکی، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی؛ یکی از بزرگ ترین و سرشناس ترین شخصیت های علمیِ اسلام، در قرن هفتم است. وی فیلسوف، متکلم، فقیه، ریاضیدان و منجمی ایرانی است.
بنابر عقیده اغلب مورخان خواجه نصیرالدیـن طوسی در صبحگاه روز شنبه یازدهم جمادی الاول سال ۵۹۷ قمری، به هنگام طلوع آفتاب، در شهر طوس خراسان چشم به جهان گشوده و پا به عرصه وجود نهاد. پدر با تفأل به قرآن كریم، نوزاد را كه سومین فرزندش بود؛ «محمد» نامید. وی کنیه اش؛ «ابوجعفر» و دارای القابی چون؛ فخر شيعه اماميه، أفضل حكماء و متكلمين، سلطان علماء و محقّقين، علّامه بشر، عقل حادى عشر (یازدهم)، محقّق اجل، وزير اعظم است.
نام همسر او؛ نرگس خانم، دختر فخر الدین نقاش از اهالی قائن است. از خواجه طوسی سه پسر به نامهای صدرالدین علی، اصیل الدین حسن و فخرالدین احمد باقی ماند.
وی تحصیلات خود را از کودکی آغاز کرد. او در ابتدا قرآن مجید را آموخت و اقسام علوم ادبى از قبیل صرف، نحو، اشتقاق، مبانى علل و لغت را فرا گرفت، همچنین احادیث نبوى و آثار بزرگان دین را آموخت و نزد پدر به تحصیل علم فقه و اصول و حدیث پرداخت. به گفته بعضى، خواجه نزد دایى خود، مقدمات منطق و حکمت را یاد گرفت و بر حقایق علوم طبیعى و الهى واقف گشت. از خود ایشان نقل شده که بعد از وفات پدرش او بنابر وصیت پدر که گفته بود به جاهایى برو که در آنجا اساتید فن هستند، به مسافرت پرداخته و در هر جا عالمى یافته از او بهره می گرفت، تا این که در نیشابور اقامت گزید.
مرحوم خواجه از محضر اساتید متعددی از جمله پدر خویش؛ فخر الدين محمد بن حسن که او خود، شاگرد فضل اللّه راوندى بوده، بهره برده است. همچنین او با چند واسطه شاگرد سيد مرتضى علم الهدى، بوده است. وی مقدمات، صرف، نحو، قرآن، علم فقه، اصول و حديث را در محضر پدر آموخت.
در باب اخلاق و صفات خواجه، علامه حلی می گويد: «او شريف ترين كسی است كه ما از لحاظ اخلاق ديده ايم».
خواجه طوسی برای حفظ و گسترش مکتب تشیع، به پیروی از پیشوایان معصوم شیعه (علیهم السلام) با سلاح تقیه در مبارزه با دشمن قد علم کرد و با علم و درایت خود، نگاهبانی از جامعه مسلمین و آثار اسلامی را به عهده گرفت. او در اوج نا امیدی جان تازه ای در پیکر نیمه جان امت اسلام و خصوصاً شیعه و تشیع دمید.
یکی از اقدامات مهم مرحوم خواجه نجات جان علما و مردم از دست حملات لشکر خونریز مغول بود. محقق طوسی برای این امر از هوش سیاسی و استعداد خاص و قـدرت معنوی خود بهره گرفت.
وی با تأسیس رصد خانه ای در مراغه و همچنین احداث یک کتابخانه بسیار عظیم در کنار آن و گردآوری جمع کثیری از دانشمندان در رشته های مختلف، در واقع اقدام به ایجاد یک دانشگاه بزرگ نمود.
در باب اندیشه و مکتب خواجه باید گفت: اهمیت ایشان در علم کلام تا آنجا است که کتاب وی با عنوان «تجرید الاعتقاد» مهمترین کتاب کلامی شیعه محسوب می شود. بیش از صد شرح بر این کتاب مهم کلامی نوشته شده که مهمترین آنها؛ شرح تجرید الاعتقاد علامه حلی از علمای شیعه و شرح قوشچی از اهل سنت است. این نشان از محوریت آثار خواجه در علم کلام دارد.
مرحوم خواجه طوسی تألیفات، کتاب ها و رساله هاى بسیارى دارد که در موضوعات گوناگون نگارش یافته است. از جمله آنها می توان به کتاب های ذیل اشاره کرد:
– تجرید الاعتقاد،
– تحریر اقلیدس یا تحریر اصول هندسه،
– تحریر مجسطى،
– تحریر الأکبر،
– تحریر کتاب المأخوذات فی أصول الهندسة،
– تحریر کتاب الکرة المتحرکة،
– تجرید العقائد،
– قواعد العقائد،
– تلخیص المحصل یا نقد المحصل موسوم به «تلخیص فی علم الکلام»،
– رسالة الإمامة یا وجیزه نصیریه،
– شرح الإشارات.
او در رشته‌های مختلف، شاگردان زیادی تربیت کرده است. از جمله:
- علامه حلى. 2. قطب الدین شیرازى. 3. كمال الدین ابو محمد رضا حسینى افطسى آبى. 4. سید ركن الدین ابو الفضائل. 5. كمال الدین بغدادى معروف به ابن الفوطى.
مهمترین اقدامات تاریخی خواجه را می توان در یک جمع بندی کلی در چند مورد ذیل خلاصه کرد:
1. تبدیل مبارزات مخفی و منفی تشیّع به مبارزات علنی.
- زمینه سازی و تسهیل گسترش تشیع.
3. احیای اوقاف مملکت.
4. ایجاد عصری نو در علم نجوم و ریاضیات.
5. پایه گذاری سبکی نو در معماری و انواع هنرها.
6. بر عهده گرفتن صیانت از فرهنگ گذشته با گردآوری کتب و سامان بخشیدن به وضعیت روشنفکران عصر.
سرانجام مرحوم خواجه نصیر الدین طوسی پس از عمری خدمت به اسلام و تشیع در روز يازدهم جمادى الأولى سال 672 قمری دار فانی را وداع گفته وبه سرای باقی شتافت.