جنبش حماس

چکیده مقاله جنبش حماس

جنبش مقاومت اسلامی با نام اختصاری حَماس، یک سازمان و تشکیلات سیاسی و نظامی، سنی‌مذهب و از شاخه‌های اخوان المسلمین در فلسطین و بزرگ‌ترین گروه شبه‌نظامی اسلام‌گرای فلسطینی است که در سال ۲۰۰۶، در انتخابات پیروز شدند و کنترل نوار غزه را از فتح گرفتند..

حماس هم‌زمان با آغاز انتفاضه، در ۱۸ آذر ۱۳۶۶ (۹ دسامبر ۱۹۸۷) تأسیس شد و در نخستین بیانیه حماس، از تظاهرات توده‌ای مردم فلسطین با عنوان انتفاضه نام برده شد و ۱۷ آذر ۱۳۶۶ (۸ دسامبر ۱۹۸۷) به‌عنوان تاریخ رسمی آغاز انتفاضه اول ثبت گردید.

حماس با توافقات صلح آمیز که اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد موافق نیست. آنها مقاومت مسلحانه را ترجیح می‌دهند.

حماس از ناحیه سه نهاد هدایت می‌شود: دفتر سیاسی که تا امروز خالد مشعل ریاست آن را برعهده دارد؛ دفتر تبلیغاتی و بازوی نظامی معروف به گردان‌های شهید عزالدین قسام .

براساس منشور حماس، یکی از اهداف اصلی این گروه، نابودی رژیم صهیونیستی عنوان شده و ضمن جدایی یهودیان از صهیونیست‌ها، بر عدم دشمنی با یهودیان تأکید شده است.

برخی از اهداف حماس عبارت‌اند از:

۱) برقراری دولت اسلامی.

۲) آزادسازی سرزمین فلسطین.

۳) اهداف مرحله‌ای

حماس، در ۲۷ مرداد ۱۳۶۷شمسی (۱۸ اوت ۱۹۸۸میلادی) میثاق‌نامه‌ای ۳۶ ماده‌ای منتشر و اهداف و راهبردهای خود را اعلام کرد.

حماس به دلیل مبارزه ضد رژیم اشغال‌گر صهیونیستی خصوصا بعد از شهادت شیخ احمد یاسین رهبر معنوی جنبش حماس در جامعه فلسطینی و بیرون آن محبوبیت بسیاری پیدا کرده‌است.

منابع مالی جنبش حماس از طریق زکات و سایر وجوه شرعی، کمک‌های مسلمانان کشورهای دیگر، کمک‌های جنبش‌های اسلامی در بسیاری از کشور‌ها، کمک‌های بعضی کشورهای همسو با حماس تأمین می‌شود.

در نوار غزه که تحت محاصره است، چندین جنگ بین حماس و اسرائیل رخ داده‌است. و آخرینش تا این زمان جنگ طوفان الاقصی است که در تاریخ ۱۵ مهر سال ۱۴۰۲ شمسی (۷ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی) انجام شد که موجب رسوایی و فضاحت رژیم صهیونیستی گردید. در واکنش به این اقدام اسرائیل مناطق مسکونی و نظامی در نوار غزه را مورد حمله قرار داد. قطع آب و برق، کشتار غیرنظامیان، زنان و کودکان، بمباران کادر درمان و بیمارستان‌ها از جمله بیمارستان المَعْمَدانی و استفاده از سلاح‌های ممنوعه فسفوری و غیر آن از اقداماتی است که اسرائیل در طول مقابله با نیروهای حماس به کار بسته است.

 

جنبش حماس

جنبش مقاومت اسلامی (به عربی: حركة المقاومة الإسلامية) با نام اختصاری حَماس، یک سازمان و تشکیلات سیاسی و نظامی اسلام‌گرا است که بر نوار غزه در سرزمین‌های فلسطینی حکومت می‌کند. با وجود این‌که مقر حماس در شهر غزه است، در کرانه باختری که سازمان فتح کنترل آن را اعمال می‌کند، نیز حضور دارد. جنبش مقاومت اسلامی به‌طور گسترده‌ای به عنوان «نیروی سیاسی برتر و غالب» در سرزمین‌های فلسطینی در نظر گرفته می‌شود.[1]

حَماس جنبشی سنی‌مذهب و از شاخه‌های اخوان المسلمین در فلسطین[2] و بزرگ‌ترین گروه شبه‌نظامی اسلام‌گرای فلسطینی است[3]

این جنبش اولویت فعالیت خود را بر تربیت افراد، خانواده و جامعه قرار داده است تا زمینه را برای تشکیل دولت اسلامی در فلسطین فراهم سازد. حماس در آغاز شکل‌گیری ایده‌ای برای مقابله با اشغال فلسطین نداشت؛ امّا بعدتر وارد مبارزه مسلحانه شد.[4]‌

طرفداران حماس، این گروه را به عنوان یک نیروی مقاومت در منطقه می‌دانند که در راستای قانونی مشخص، اقدام می‌کند.[5] برخی کشورها تنها شاخه نظامی حماس، یعنی گردان‌های عزالدین قسام را تروریستی می‌دانند؛ ولی سازمان ملل هنوز هیچ یک از بخش‌های حماس را تروریستی معرفی نکرده‌است. در مقابل، کشورهایی همچون آمریکا، بریتانیا و اعضای اتحادیه اروپا، حماس و یا شاخه نظامی آن را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند و ازاین‌رو، آن را تحریم کرده‌اند.[6]

 

تأسیس جنبش حماس

حماس هم زمان با آغاز انتفاضه، در ۱۸ آذر ۱۳۶۶ (۹ دسامبر ۱۹۸۷) تأسیس شد.

در آن زمان در منزل شیخ‌احمد یاسین نشستی برگزار شد. شش تن از دیگر رهبران اخوان‌المسلمین در نوار غزه نیز در این جلسه شرکت کردند عبارت بودند از: عبدالعزیز رنتیسی، ابراهیم یازوری، صلاح شَحاده، عیسی نشار، محمد شمعه، عبدالفتاح دخان.

هدف از این نشست بررسی حادثه‌ای بود که در ۱۷ آذر ۱۳۶۶ (۸ دسامبر ۱۹۸۷) بر اثر برخورد خودرویی اسرائیلی با چند خودروی فلسطینی اتفاق افتاد و در آن شماری از کارگران فلسطینی کشته شدند؛ حادثه‌ای که عامل جدی تحریک احساسات دینی و ملی مردم و شکل‌گیری تظاهرات مردمی برضد رژیم اشغالگر شد.

در نشست مذکور، علاوه بر تمشیت امور تظاهرات، جنبش حماس پایه‌ریزی گردید.

در نخستین بیانیه حماس، از تظاهرات توده‌ای مردم فلسطین با عنوان انتفاضه نام برده شد و ۱۷ آذر ۱۳۶۶ (۸ دسامبر ۱۹۸۷) به‌عنوان تاریخ رسمی آغاز انتفاضه اول ثبت گردید.[7]

تظاهرات علیه نیروهای اشغالگر در نوار غزه به کرانه باختری نیز گسترش پیدا کرد.

در دی ۱۳۶۶ (ژانویه ۱۹۸۸) جمیل حمامی (از اعضای اخوان‌المسلمین در کرانه باختری) شاخه جنبش حماس در کرانه باختری را تأسیس کرد.[8]

این سازمان از مؤسسه خیریه «مجمع اسلامی» احمد یاسین، که در سال ۱۹۷۳ در غزه با همکاری و مشارکت اخوان المسلمین مستقر در مصر تأسیس شده بود، بنیان نهاده شد. حماس یک گروه سیاسی است که با توافقات صلح‌آمیز که اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد موافق نیست. آنها مقاومت مسلحانه را ترجیح می‌دهند. در سال ۲۰۰۶، آنها در انتخابات پیروز شدند و کنترل نوار غزه را از فتح گرفتند. حماس ایده به رسمیت شناختن اسرائیل و یافتن راه حلی مسالمت‌آمیز از طریق توافقنامه‌هایی مانند توافق اسلو را قبول ندارند.[9]

 

مؤسس جنبش حماس

شیخ احمد یاسین در روز یکشنبه، ۷ تیر ۱۳۱۵ شمسی (28 ژوئن سال 1936 میلادی) در روستای «الجوره» در جنوب فلسطین به دنیا آمد. خانواده وی پس از تأسیس اسرائیل در سال 1327 شمسی (1948 میلادی)به نوار غزه هجرت کردند.

وی از زمان نوجوانی متاثر از افکار جماعت اخوان المسلمین بود. با وجود اینکه در یک تمرین ورزشی دچار شکستگی مهره گردن و دچار معلولیت شده بود، اما این حادثه مانع تحصیل وی نشد و او با عزم راسخ و سعی کامل توانست دوران دبیرستان را به پایان برده و به عنوان معلم زبان عربی در مدارس غزه مشغول تدریس شود.

اسرائیل در سال 1983 وی را به اتهام نگهداری سلاح، تشکیل یک سازمان نظامی و تهدید به نابودی اسرائیل دستگیر و به 13 سال زندان محکوم کرد.

شیخ یاسین در یک مبادله اسرا بین اسرائیل و فلسطین در سال 1985 میلادی میلادی از زندان اسرائیل آزاد شده و دو سال پس از آن همراه با بعضی رهبران جماعت اخوان المسلمین در غزه حرکت مقاومت اسلامی «حماس» را تاسیس کرد.

اسرائیل بار دیگر وی را در سال  میلادی1989 به اتهام تحریک به قتل اسرائیلی‌ها و تأسیس جنبش «حماس» بازداشت و در یک دادگاه به حبس ابد محکوم کرد.

مؤسس و رهبر حماس پس از واقعه ترور ناموفق خالد مشعل در سال 1997 میلادی در امان، پایتخت اردن توسط موساد، بار دیگر در یک عملیات مبادله اسرا میان اردن و اسرائیل آزاد شد.

در زمان انتفاضه دوم که از سال 2000 میلادی آغاز شد و در خلال آن صدها اسرائیلی کشته و زخمی شدند، مقامات اسرائیل، احمد یاسین را مسؤول اصلی این حوادث معرفی کردند، اما جایگاه و احترامی که این شیخ در جهان اسلام داشت مانع ترور وی می شد.

در تاریخ یکشنبه، ۲۴ اسفند ۱۳۸۲ شمسی، (14 مارس 2004 میلادی) یک عضو حماس و یک عضو گردان‌های شهدای الاقصی به بندر اشدود اسرائیل در دریای مدیترانه در نزدیکی غزه حمله و خود را منفجر کردند که در پی آن 10 اسرائیلی کشته و 20 تن دیگر زخمی شدند.

شیخ احمد یاسین پس از این حادثه در تاریخ ۳ فروردین ۱۳۸۳ شمسی (22 مارس 2004 میلادی) هنگام خروج از مسجد المجمع الاسلامی در غزه، پس از ادای نماز صبح با 3 موشک جنگنده های اسرائیلی هدف قرار گرفته و به شهادت رسید.

روزنامه‌های اسرائیلی آن روز نوشته بودند که بر عملیات ترور شیخ احمد یاسین موشه یعلون، رییس ستاد مشترک ارتش اسرائیل و شائول موفاز، وزیر دفاع وقت این کشور شخصا نظارت داشته و پس از اتمام حمله، به آریل شارون، نخست وزیر وقت اسرائیل از موفقیت عملیات اطلاع داده‌اند.

ارتش اسرائیل طی بیانیه‌ای ترور شیخ احمد یاسین را بر عهده گرفته و او را به تروریسم متهم کرده‌بود.[10]

پس از شهادت شیخ احمد یاسین، عبدالعزیز رنتیسی جانشین وی شد، اما او نیز در ۲۹ فروردین ۱۳۸۳ شمسی (۱۷ آوریل ۲۰۰۴ میلادی) به دست صهیونیست‌ها به شهادت رسید، پس از وی ظاهراً محمود الزهار جانشین او شد که به دلایل امنیتی اعلام نگردید.[11] گفته شده سپس خالد مشعل رهبری حماس را برعهده گرفت و در سال ۲۰۱۷میلادی، اسماعیل هنیه رهبر این گروه شد.[12]

 

رهبران جنبش حماس

جنبش حماس سه زیرمجموعه (سه نهاد اصلی) دارد که فعالیت حماس را هدایت می‌کنند: دفتر سیاسی که تا امروز خالد مشعل ریاست آن را برعهده دارد؛ دفتر تبلیغاتی و بازوی نظامی معروف به گردان‌های شهید عزالدین قسام.[13]

بیانیه‌های حماس با آیات قرآن شروع می‌شود و بر موضع‌گیری‌های دینی و اخلاقی و التزام به شعائر مذهبی تأکید دارد.

متن این بیانیه‌ها شامل حمله قلمی به اشغالگران و سیاست‌های آن‌ها و هم‌چنین اعتراض صریح به حکام عرب و نقش آن‌ها در شکست‌های فلسطینیان و از دست رفتن فلسطین است.[14]

 

تاریخچه شکل‌گیری جنبش حماس

جنبش مقاومت حماس در ۱۸ آذر سال ۱۳۶۶ش (۹ دسامبر ۱۹۸۷میلادی) همزمان با آغاز تظاهرات مردم فلسطین بر ضد رژیم اسرائیل‌ (انتفاضه اول) در فلسطین شکل گرفت.[15] به نقل سایت الجزیره، حماس در دسامبر ۱۹۸۶میلادی توسط شیخ احمد یاسین و بعضی از اعضای اخوان المسلمین هم‌چون عبدالعزیز رنتیسی و محمود زهار تأسیس شد؛ اما تأسیسش در سال ۱۹۸۷میلادی اعلام شد.[16] رهبری اولیه این جنبش برعهده یک گروه هفت‌نفره به ریاست شیخ احمد یاسین بود.[17] احمد یاسین سال‌ها رهبری این گروه را برعهده داشت. او در سال ۲۰۰۴ میلادی توسط نیروهای اسرائیلی ترور شد. عبدالعزیز رِنتیسی، رهبر بعدی حماس نیز در همان سال کشته شد. سپس خالد مشعل رهبری حماس را برعهده گرفت و در سال ۲۰۱۷ میلادی، اسماعیل هنیه رهبر این گروه شد.[18]

گفته شده حماس، مانند دیگر شاخه‌های اخوان المسلمین، بخش عمده ایدئولوژی خود را از حسن البناء، مؤسس و نظریه‌پرداز مصری اخوان المسلمین، گرفته است.[19] ساختار تشکیلاتی جنبش حماس را مشابه ساختار کلی جنبش اخوان‌المسلمین و برپایه اصول اسلامی، شورا و رهبری ناشی از بیعت عمومی و اطاعت از رهبری می‌دانند.[20]

در سال ۲۰۰۵ میلادی، گروه حماس توانست با پیروزی در انتخابات فلسطین، به‌عنوان اولین گروه اسلام‌گرای جهان عرب در انتخابات پیروز و وارد عرصه سیاست شود. این گروه بعدها در سال ۲۰۰۷ میلادی و پس از درگیری با نیروهای فتح، توانست بر گروه فتح پیروز شده و بخش نوار غزه را به عنوان سرزمین تجزیه‌شده از فلسطین، به کنترل سیاسی خود درآورد.[21]

 

مراحل تحول جنبش حماس

در فروردین ۱۳۶۸ شمسی(آوریل ۱۹۸۹ میلادی)، اسحاق شامیر، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی، خواستار اجرای انتخابات در سرزمین‌های اشغالی شد.

حماس طرح شامیر را تلاش این رژیم برای تحریف انتفاضه و جلب افکار عمومی جهان دانست و موضع مخالف اتخاذ کرد.[22]

حماس در ۱۳۶۸شمسی (۱۹۸۹ میلادی)، شش حمله برضد اسرائیلی‌ها انجام داد و با اوج گرفتن محبوبیت حماس و نیز افزایش خشونت‌ها، نیروهای امنیتی رژیم اشغالگر صد‌ها تن از فعالان و نیروهای نظامی حماس را دستگیر کردند و در ۶ مهر ۱۳۶۸ (۲۸ سپتامبر ۱۹۸۹) فعالیت حماس غیرقانونی اعلام شد.

شیخ‌احمد یاسین نیز به جرم قتل چهار فلسطینی که با رژیم صهیونیستی همکاری می‌کردند و رهبری سازمانی غیرقانونی و جمع‌آوری اسلحه، به پانزده سال زندان محکوم شد[23]

رهبران ساف در برخورد با حماس روش مهار مسالمت‌آمیز این جنبش را در پیش گرفتند به همین سبب ساف موضوع نمایندگی این جنبش در مجلس ملی فلسطین (المجلس‌الوطنی الفلسطینی) را مطرح کرد.

این مسأله همواره از ۱۳۶۹شمسی (۱۹۹۰ میلادی) تا انعقاد اجلاس صلح مادرید در آبان ۱۳۷۰ شمسی (اکتبر ۱۹۹۱ میلادی) در دستور کار نشست‌های طرفین قرار داشت.[24]

در ۱۳۶۹ شمسی (۱۹۹۰ میلادی)، رهبران حماس و ساف در امان پایتخت اردن باهم دیدار کردند و برای تهیه اعلامیه آتش‌بس و دعوت حماس برای پیوستن به مجلس ملی فلسطین بحث کردند. به‌رغم این تلاش‌ها برای سازش، تنش میان ساف و حماس هم‌چنان باقی ماند.

در حمله عراق به کویت، حماس، برخلاف عرفات، از صدام حسین در جنگ خلیج‌فارس ۱۳۶۹ شمسی (۱۹۹۰ میلادی) حمایت نکرد و از عراق و امریکا درخواست کرد که نیروهای خود را عقب بکشند.

درنتیجه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس کمک‌های مالی خود را از ساف متوجه حماس کردند.[25]

در ۱۳۷۰شمسی (۱۹۹۱ میلادی) و با آغاز اجلاس مادرید، حماس هیئت مذاکره‌کننده فلسطینی را فاقد مشروعیت خواند و به شدت به اجلاس‌هایی که سبب واگذاری سرزمین‌های فلسطین می‌شوند، حمله کرد.[26]

 

فعالیت سیاسی جنبش حماس

در آغاز دهه ۱۳۶۰شمسی (۱۹۸۰ میلادی)، جنبش حماس به نیرویی سیاسی بدل شد و مبارزه مسلحانه با اشغال‌گران را با تشکیل سازمانی به نام «المجاهدون الفلسطینیون»، به مثابه بازوی نظامی اخوان‌المسلمین در نوار غزه، آغاز کرد.[27]

و الان یکی از احزاب سیاسی مهم فلسطین است. آن‌ها اگرچه پیمان‌های اسلو را قبول ندارد، اما با حکومت خودگردان فلسطین همکاری کرده، وارد مهم‌ترین نهاد‌های وابسته به آن شده‌است. آن‌ها معتقدند که حضور در این حکومت خودگردان لزوماً به معنای پذیرش پیمان‌های موجب ایجاد آن نیست. حماس در سال ۲۰۰۶ میلادی با پیروزی در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین و کسب ۷۵ کرسی از ۱۲۸ کرسی مجلس به حزب حاکم مجلس قانون‌گذاری فلسطین تبدیل شدند و اسماعیل هنیه از رهبران حماس به عنوان نخست‌وزیر حکومت خودگردان فلسطین معرفی شد.

موقعیت جدید حماس در رأس حکومت خودگردان این سازمان را به وضعیت تازه‌ای روبرو کرد. این اتفاق باعث شد تا اسرائیل، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و بسیاری از کشور‌های دیگر که عمده بودجه دولت خودگردان را تأمین می‌کنند، ادامه کمک‌های خود را به تغییر بند‌هایی از منشور حماس که در آن خواهان نابودی اسرائیل شده و شناسایی این کشور از سوی این سازمان موکول کردند. حماس این درخواست‌ها را نپذیرفت و سعی کرد منابع مالی مورد نیاز برای اداره دولت را با کمک متحدان سنتی خود تأمین کند.[28]

اخوان‌المسلمین نیز مانند دیگر نیروهای سیاسی در انتفاضه آذر ۱۳۶۶ شمسی(دسامبر ۱۹۸۷ میلادی) شرکت کرد.

این مشارکت، تحولی در موضع‌گیری این گروه نسبت به قضیه فلسطین و ورود به مرحله راهبردی جدیدی در موضوع فلسطین، یعنی انتقال به مرحله عمل یا جهاد واقعی بود.[29]

 

ساختار تشکیلاتی جنبش حماس

ساختار تشکیلاتی حماس با ساختار کلی جنبش اخوان‌المسلمین شباهت زیادی دارد و بر پایه اصول اسلامی، شورا و رهبری ناشی از بیعت عمومی و اطاعت از رهبری استوار است.

هدایت جنبش به عهده دفتر رهبری (المکتب‌القیادی)، است که زیرنظر مجلس شورا عمل می‌کند.

اعضای مجلس شورا را اعضای جنبش انتخاب می‌کنند و دفتر رهبری مسؤولیت ایجاد واحدهای فنی در زمینه‌های تبلیغات دینی، امور خیریه، توسعه امور اجتماعی، بهداشتی و آموزشی و فعالیت دانشجویی، صنفی و سیاسی و نیز مسؤولیت نیروهای امنیتی و نظامی را به‌عهده دارد.[30]

رهبری اولیه جنبش حماس از هفت نفر عضو مؤسس به ریاست شیخ احمد یاسین تشکیل شد و سپس به تأسیس شاخه‌ها و کمیته‌های سیاسی، امنیتی، نظامی و رسانه‌ای اقدام کرد.

پس از مدتی رهبری حماس به علت بازداشت‌های مکرر اعضای مؤسس تغییر یافت.

ساختار تشکیلاتی حماس تا سال ۱۳۸۸شمسی (۲۰۰۹ میلادی) دو مرحله را پشت سرگذاشته است: مرحله نخست آن از آغاز انتفاضه تا اردیبهشت ۱۳۶۸ شمسی (مه ۱۹۸۹ میلادی) بود که در این مرحله کار تشکیلاتی به سه حوزه سیاسی، امنیتی و نظامی تقسیم شد.

حوزه سیاسی به صدور بیانیه و انتشار نشریه و جزوه می‌پرداخت و از شخصیت‌های اصلی آن شیخ احمد یاسین و مَجْدی عَقیل بودند. وظیفه اصلی حوزه امنیتی، معروف به مَجْد، جمع‌آوری اطلاعات از حوزه استحفاظی اشغالگران اسرائیلی و شناسایی سران تجارت مواد مخدر و منصرف کردن آن‌ها از فعالیت‌های ضدملی، و در غیر این صورت قتل آن‌ها بود.

حوزه نظامی، معروف به «المجاهدون الفلسطینیون»، برنامه‌ریزی و اجرای عملیات نظامی علیه اشغالگران را برعهده داشت.

مقامات رژیم اشغالگر انتظار داشتند کشف تشکیلات حماس در اردیبهشت ۱۳۶۸ شمسی (مه ۱۹۸۹ میلادی) و موج بازداشت‌ها، به انهدام آن بینجامد، اما جنبش حماس به زودی موفق شد بخش‌های سیاسی و نظامی‌اش را با هدف جلوگیری از افشای اطلاعات ناشی از بازداشت‌های وسیع، از یکدیگر جدا سازد.

مرحله دوم، از سال ۱۳۶۸شمسی (۱۹۸۹ میلادی) آغاز شد و تاکنون ادامه داشته است. در این مرحله، شاخه نظامی در سال ۱۳۷۰شمسی (۱۹۹۱ میلادی) تأسیس شد و عملیات خود را از سال بعد آغاز کرد.

دفتر رهبری جنبش مطابق مصوبات مجلس شورا و سازمان عالی اجرایی و سرویس‌های فنی اجرایی عمل می‌کند و حوزه فعالیت آن کرانه باختری و نوار غزه و نیز سکونت‌گاه‌های فلسطینی‌های ساکن‌دیگر مناطق جهان است.[31]

 

اهداف جنبش حماس

حَماس با هدف آزادسازی سرزمین‌های اشغال شده فلسطین تشکیل شد.[32] براساس منشور حماس، یکی از اهداف اصلی این گروه، نابودی رژیم صهیونیستی عنوان شده و ضمن جدایی یهودیان از صهیونیست‌ها، بر عدم دشمنی با یهودیان تأکید شده است.[33]

جنبش حماس اولویت فعالیت خود را بر تربیت افراد، خانواده و جامعه قرار داده است تا زمینه را برای تشکیل دولت اسلامی در فلسطین فراهم سازد. حماس در آغاز شکل‌گیری ایده‌ای برای مقابله با اشغال فلسطین نداشت؛ امّا بعدتر وارد مبارزه مسلحانه شد.[34]‌

طرفداران حماس، این گروه را به عنوان یک نیروی مقاومت در منطقه می‌دانند که در راستای قانونی مشخص، اقدام می‌کند.[35] برخی کشورها شاخه نظامی حماس، یعنی گردان‌های عزالدین قسام را تروریستی می‌دانند؛ ولی سازمان ملل هنوز هیچ‌یک از بخش‌های حماس را تروریستی معرفی نکرده‌است. در مقابل، کشورهایی همچون آمریکا، انگیس و اعضای اتحادیه اروپا، حماس و یا شاخه نظامی آن‌را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند و ازاین‌رو، آن را تحریم کرده‌اند.[36]

برخی از اهداف حماس که با مطالعه عقاید حرکت‌های سیاسی و گفتگو با رهبرانش مطرح شده‌اند عبارت‌اند از:

۱) برقراری دولت اسلامی، که هدف کلی و عمومی حماس است.

حماس در طرح موضوع دولت خاطرنشان می‌کند که رابطه آزادسازی سرزمین‌های اشغالی و برقراری دولت، رابطه‌ای ساختاری است و تأسیس دولت از رهگذر آزادسازی میسّر می‌شود.

۲) آزادسازی سرزمین فلسطین، که هدف راهبردی حماس است.

۳) اهداف مرحله‌ای که عبارت‌اند از: آزادسازی کرانه باختری و نوار غزه؛ اسلامی کردن جامعه فلسطین؛ تأکید بر مشروعیت پیکار مسلحانه؛ تداوم انتفاضه؛ پاسداری از وحدت ملی؛ برچیدن آبادی‌های یهودی‌نشین؛ آزادی زندانیان و عدم تجاوز به حقوق غیرنظامیان؛ و فعال کردن بیش‌تر کشورهای عربی و اسلامی برای حمایت از فلسطین.

۴) هدف کوتاه مدت که عبارت است از فلج کردن قدرت نظامی اسرائیل.[37]

 

میثاق‌نامه‌ها جنبش حماس

حماس، در ۲۷ مرداد ۱۳۶۷شمسی (۱۸ اوت ۱۹۸۸میلادی) میثاق‌نامه‌ای ۳۶ ماده‌ای منتشر و اهداف و راهبردهای خود را اعلام کرد.[38]

حماس، مانند دیگر شاخه‌های اخوان‌المسلمین در خاورمیانه، بخش عمده ایدئولوژی خود را از آموزه‌های حسن‌البنا، مؤسس و نظریه‌پرداز مصری جنبش اخوان‌المسلمین، گرفته‌است.

ماهیت اسلامی قضیه فلسطین و منازعه با رژیم صهیونیستی محور اصلی و راهبردی حماس را تشکیل می‌دهد[39] در اساسنامه حماس این جنبش حلقه‌ای از زنجیره جهاد در برابر هجوم صهیونیسم به شمار رفته‌است.[40]

ماهیت منازعه با رژیم اشغال‌گر از نظر حماس، کشمکش ریشه‌دار جهان اسلام و صهیونیسمِ تحت حمایت غرب است. این برداشت از ماهیت منازعه با صهیونیسم، به دیدگاه اخوان‌المسلمین نزدیک است؛ زیرا آنان در فلسطین مخالف محدود کردن منازعه موجود در مفاهیم طبقاتی یا ملی هستند.[41]

از دیدگاه حماس، سرزمین فلسطین، میراثی برای نسل‌های مسلمان تا پایان دنیاست و چشم‌پوشی از تمام یا قسمتی از آن جایز نیست و هیچ‌کس نمی‌تواند در آن دخالت کند.[42]

بنابراین تمامی راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و همایش‌های بین‌المللی برای حل قضیه فلسطین، با نگرش حماس در تعارض است و حل مسأله فلسطین تنها از راه جهاد امکان‌پذیر است.[43]

از نظر حماس، یهودیت با صهیونیسم متفاوت است و معارضه این جنبش با صهیونیسم به دلیل تجاوزکار بودنش است، نه داشتن عقیده متفاوت.[44]

از دیدگاه حماس، صهیونیسم پرچم‌دار طرحی سیاسی با زمینه‌های دینی و احساسات قومی است که هدف آن تحقق رؤیای دیرینه تأسیس دولت یهودی در فلسطین است،[45] به همین دلیل، حل قضیه فلسطین از دیدگاه حماس، با نابودی رژیم اسرائیل و تشکیل دولت اسلامی به جای آن امکان‌پذیر است.[46]

بدین‌ترتیب فهم جنبش حماس از مسأله فلسطین بر منطق ملی و دینی استوار است و این جنبش مفهوم ملی‌گرایی را بخشی از هویت اسلامی و یکی از ابعاد مسأله فلسطین می‌داند. [47]

جنبش حماس به مردم سالاری و انتخابات آزاد اعتقاد دارد. شیخ‌احمد یاسین در یکی از مصاحبه‌هایش در اردیبهشت ۱۳۶۸ شمسی (آوریل ۱۹۸۹ میلادی) اعلام کرد که حماس به رأی مردم فلسطین از طریق انتخاباتی مردمی گردن می‌نهد، حتی اگر این امر سبب به قدرت رسیدن حزب کمونیست شود.[48]

در ۱۱ اردیبشهت ۱۳۹۶شمسی (۱ می ۲۰۱۷میلادی) میثاق یا سند سیاسی دوم حماس در دوحه رونمایی و منتشر شد که تفاوت‌هایی با میثاق اول دارد.[49]

 

مقایسه بین میثاق‌نامه اول حماس با میثاق‌نامه دوم

سند 1988 بسیار ایدئولوژیک و گفتمانی است، اما سند جدید کاملاً عمل‌گرایانه و در چارچوب ادبیات سیاسی روز نگاشته شده‌است. به گونه‌ای که به نظر می‌رسد هدف نخست حماس از نگارش سند جدید با ادبیاتی متفاوت، جلب نظر دیگر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی به خود و کاهش فشارهای بین‌المللی است. در سند نخست استفاده از آیات و احادیث فراوان به‌منظور اثبات بندهای سند به‌وفور به چشم می‌خورد، اما در سند جدید از آیات خبری نیست. ضمن آن‌که در سند جدید ما شاهد یک ادبیات نرم‌تر، جهان پسندتر و محافظه‌کارانه‌تر هستیم. در جدول زیر بندهای مهم به‌صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است.

تحلیل و بررسی	تغییر موضع	میثاق دوم حماس 2017	میثاق اول حماس 1988	شماره
با توجه به تحولات منطقه‌ای تأکید بر این امر نقطه مثبت سند جدید است.	بدون تغییر	بند 1: تأکید بر خاستگاه و مرجعیت اسلام	بند 1: تأکید بر اسلامی بودن جنبش مقاومت حماس	1
این اقدام به نظر می‌رسد به دلیل وضعیت اخوان المسلمین در مصر و منطقه است تا بتواند با عدم اشاره به وی با دیگر کشورها هم ارتباط داشته باشد	تغییر	سکوت در قبال اخوان المسلمین (نه رد و نه تائید رابطه با این جنبش)	بند 2: تأکید بر اینکه حماس شاخه اخوان المسلمین در فلسطین است	2
به نظر می‌رسد برای رد اتهام سلفی‌گری و رادیکالی بودن دولت خود است	تغییر	سکوت در خصوص نوع دولت و تأکید چندباره بر دموکراسی	بند 5 و 6: تأکید بر دولت اسلامی و قانون اساسی بر اساس شریعت	3
نشان دادن وجهه انسان دوستانه و رد اتهام یهودستیزی	تغییر	بند 16: تأکید بر عدم دشمنی با یهودیان ضمن جدا کردن آنان از صهیونیست‌ها	بند 7: تأکید بر مبارزه جهانی و لزوم نابودی کل یهودیان با استناد به قرآن و احادیث پیامبر بند 18: دشمنی یهود با کل مسلمانان	4
تأکید بر اسلامی بودن در کنار عربی بودن در پاسخ به برخی جنبش‌های چپ‌گرا و غیر اسلامی فلسطین	بدون تغییر	بند 3: فلسطین یک سرزمین عربی اسلامی و مقدس	بند 11: فلسطین متعلق به تمام امت اسلامی و عربی است	5
اقدامی مثبت با توجه به گذشت بیست سال و ارائه شدن طرح‌های گوناگون مانند اسلو	بدون تغییر	بند 22: رد ضمنی تمام طرح‌های موجود عربی و بین‌المللی بند 21: رد اسلو	بند 13: تأکید بر بی‌فایده بودن طرح‌ها و قراردهای سازش	6
عدم فرقه‌ای کردن مسئله فلسطین و عدم استفاده از ادبیات اسلامی در سند جدید	تغییر	بند 23، 24 و 25: تأکید بر جهاد و مبارزه مسلحانه بدون ذکر آیات و احادیث و هم‌چنین جنگ‌های صلیبی	بند 15: تأکید بر جهاد به‌عنوان امری اسلامی و اشاره به جنگ‌های صلیبی	7
تقویت وجهه انسانی و حقوق بشری	تغییر	بند 34: تأکید بر حقوق زنان در همه عرصه‌های مقاومت، سیاسی و اجتماعی اقتصادی	بند 17: رد یکسانی زنان در حقوق کار و …در اسلام اما واجب بودن جهاد برای آنان	8
حذف واژه کمونیسم به دلیل فروپاشی شوروی و عدم اشاره به نقش قدرت‌های استکباری در شکل‌گیری و تداوم عمر رژیم بالاخص آمریکا برای خلاف سند 1988	تغییر	بند 42: مخالفت با هرگونه اقدام سلطه جویانه بر امت اسلامی و عربی بدون اشاره به آمریکا	بند 22: حمله به استکبار جهانی و بلوک‌های غرب و شرق تحت عنوان سرمایه‌داری و کمونیسم	9
برای تقویت وحدت ملی فلسطین و رفع اتهام از حماس بر پذیرش ساف تاکید شده است که به نظر می‌رسد اقدام خوبی است	بدون تغییر.	بند 29: پذیرش ساف به‌عنوان نماینده فلسطین و تأکید بر اصلاح ساختار آن	بند 27: از ساف تشکر می‌کند اما به دلیل اسلامی نبودن آن را موردپذیرش قرار نمی‌دهد	10.
تداوم خط اصل صهیونیسم‌ستیزی و درک برنامه جهانی این تفکر علیه اسلام و فلسطین	بدون تغییر	بند 14 و 15: تأکید بر اینکه صهیونیسم یک پروژه جهانی است	بند 32: تأکید بر اینکه صهیونیسم یک پروژه جهانی است	11
به نظر می‌رسد حماس سعی دارد از خود یک جنبش مدافع حقوق نشان دهد نه یک جنبش متهاجم به رژیم صهیونیستی	تغییر	در طول سند به عدم مشروعیت و لزوم جهاد و آزادی فلسطین از نهر تا بحر پرداخته شده‌است	تاکید بر نابودی رژیم صهیونیستی در بندهای مختلف و غالب بودن روح تهاجمی در سند	12
این اصل را می‌توان از اصلی‌ترین مؤلفه‌ها برای سنجش هر جنبش مقاومتی دانست	بدون تغییر	بند 2‌: تاکید بر آزادی کل فلسطین از نهر تا بحر	مقدمه میثاق: تاکید بر آزادی کل فلسطین از نهر تا بحر	13.
به نظر می‌رسد حماس با این ادبیات و صراحت در خصوص تشکیل دولت در 1967 نخست به دنبال رفع اتهام ایجاد مانع در تشکیل دولت ملی فلسطین و در ادامه دیدگاه مثبت‌تری از بیرون بالاخص اروپایی‌ها جلب نماید؛ اما تجربه روند جنبش فتح با رهبری عرفات از جنبشی انقلابی به سازشگری اسلو پسند، ذهنیت مثبتی را در ذهن تحلیل‌گران ایجاد نمی‌کند[50]	مهم ترین تغییر	بند 20: پذیرش تشکیل دولت فلسطینی در مرزهای 1967 به عنوان بخشی از فرایند آزادی کل فلسطین، بدون به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی	عدم اشاره به پذیرش دولت در بخشی از فلسطین	14

 

 

محبوبیت جنبش حماس

حماس به دلیل مبارزه ضد رژیم اشغال‌گر صهیونیستی خصوصا بعد از شهادت شیخ احمد یاسین رهبر معنوی جنبش حماس در جامعه فلسطینی و بیرون آن محبوبیت بسیاری پیدا کرده‌است. تلاش برخی از اعضای سازمان ملل متحد برای محکوم کردن حماس به دلیل اقدامات انتقام‌جویانه در سال ۲۰۱۸ میلادی شکست خورد، اما کشورهای غربی به دلیل وابستگیشان به رژیم صهیونیستی آن‌ها را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کردند.

 

رابطه جنبش حماس با دیگر گروه‌های فلسطینی

درباره مناسبات حماس با دیگر گروه‌های فلسطینی، حماس ساف را جزو جنبش مقاومت اسلامی می‌داند، اما مواضع و عمل‌کرد آن را ناشی از افکار غیرمذهبی این سازمان می‌داند.[51]

دیدگاه حماس درباره مشروعیت ساف با تحولات سیاسی دست‌خوش دگرگونی شد.

حماس ابتدا ساف را پذیرفت، ولی پس از اجلاس مادرید، مشروعیت آن را زیر سؤال برد.

حماس با انعقاد معاهده اسلو، ساف را به کوتاهی و امتیازدهی به دشمنان متهم کرد و اعلام کرد که این سازمان، نماینده ملت فلسطین نیست.

پس از تشکیل حکومت خودگردان فلسطین در سال ۱۳۷۳شمسی (۱۹۹۴ میلادی)، حماس از این تشکیلات انتقاد کرد.[52]

مناسبات حماس با جنبش فتح براساس رقابت، تشنج و درگیری بوده‌است.

از زمان وقوع انتفاضه، این دو جنبش از لحاظ روش و برنامه باهم رقابت می‌کردند.

در مقابلِ شعارهای فتح که خواهان استفاده از انتفاضه برای تشکیل دولت فلسطینی در سرزمین‌های اشغالی بود، شعار حماس پایان بخشیدن به اشغال فلسطین بود.[53]

 

منابع مالی جنبش حماس

منابع مالی جنبش حماس بدین قرار است:

۱. اموالی که این جنبش از طرفدارانش و از مردم فلسطین در سرزمین‌های اشغالی از طریق زکات و سایر وجوه شرعی دریافت می‌کند؛

۲. کمک‌های مسلمانان کشورهای دیگر؛

۳. کمک‌های جنبش‌های اسلامی در بسیاری از کشور‌ها به‌ویژه اردن، مصر، عربستان، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، سودان و ایران؛

۴. کمک‌های بعضی کشورهای همسو با حماس مانند ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به‌ویژه قبل از جنگ خلیج‌فارس؛

۵. کمک‌های سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) که در گذشته به دستور یاسر عرفات، رئیس این سازمان، این کمک‌ها صورت می‌گرفت؛

۶. طرح‌های سرمایه‌گذاری جنبش حماس.[54]

 

جنگ های جنبش حماس با اسرائیل

در نوار غزه که تحت محاصره رژیم صهیونیستی اسرائیل است، چندین جنگ بین حماس و اسرائیل رخ داده‌است. حماس بارها به تهاجمات اسرائیل پاسخ داده، با او وارد نبرد شده و در برابر کشتار بی‌رحمانه اسرائیل، مقر نظامیان را با موشک هدف قرار داده است. تاکنون چندین جنگ بزرگ میان اسرائیل و گروه حماس در گرفته که با میانجیگری کشورهای اسلامی هم‎چون قطر و یا سازمان ملل، به آتش‌بس انجامیده‌است.[55]

در جنگ ۲۰۲۳ میلادی، حماس اسرائیل را غافل‌گیر کرد، دیوار غزه را شکست، به پایگاه‌های نظامی حمله کرد و گروگان‌هایی گرفت. در نتیجه اسرائیل اعلام جنگ کرد و به‌طور زمینی وارد غزه شد و تاکنون با مقاومت دلیرانه حماس و مردم غزه روبه‌رو شد.

 

جنگ۲2 روزه جنبش حماس با اسرائیل

در یکی از جنگ‌های حماس با اسرائیل که ۲2 روز به‌طول انجامید و معروف به جنگ بیست و دو روزه است، حدود ۱۳۰۰ فلسطینی شهید شدند. جنبش حماس هم به شهرک‌های یهودی‌نشین حملات موشکی کرد.

پس از ۲2 روز، اسرائیل‌ به‌طور یک‌جانبه آتش‌بس اعلام کرد و حماس نیز آن‌را پذیرفت.[56]

 

عملیات طوفان الاقصی

در تاریخ ۱۵ مهر سال ۱۴۰۲ شمسی (۷ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی) گردان‌های عزالدین قسام شاخه نظامی حماس، عملیاتی را تحت عنوان «طوفانُ الْاَقْصی» علیه مواضع (در ظاهر) غیرقابل نفوذ رژیم صهیونیستی در واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی در کشتار فلسطینیان و هَتْک حرمت مسجدالاقصی انجام داد، این عملیات در منطقه مرزی میان غَزّه و سرزمین‌های اشغالی فلسطین آغاز و تا چندین روز ادامه داشت. در پی این عملیات،‌ ابتدا نیروهای رزمنده گردان‌های قسام برای مقابله با ادامه اشغالگری رژیم صهیونیستی، مناطقی از سرزمین‌های اشغالی را با راکت هدف قرار دادند و پس از آن به صورت زمینی وارد سرزمین‌های اشغالی شدند؛ بنابر اطلاعات اولیه در پی این عملیات، بیش از ۱۴۰۰ اسرائیلی کشته و ۳۰۰۰ نفر از آنان زخمی و تعداد زیادی نیز اسیر شدند. این عملیات شکستی بی‌سابقه برای رژیم صهیونیستی ارزیابی شد؛ بنابر ارزیابی کارشناسان و مورخان چنین عملیات گسترده و اثرگذاری طی 75 سال گذشته در سرزمین‌های اشغالی علیه اشغالگران بی‌سابقه بوده‌است.[57]

در واکنش به این اقدام، اسرائیل مناطق مسکونی و نظامی در نوار غزه را مورد حمله قرار داد. قطع آب و برق، بمباران مناطق مسکونی، کشتار غیرنظامیان، زنان و کودکان، بمباران کادر درمان و بیمارستان‌ها از جمله بیمارستان المَعْمَدانی و استفاده از سلاح‌های ممنوعه فسفوری و غیر آن از اقداماتی است که اسرائیل در طول مقابله با نیروهای حماس به کار بسته‌است.[58]

بر اساس گزارش شبکه العالم تا  22 آذر ۱۴۰۲شمسی (13 دسامبر ۲۰۲۳ میلادی)، در حملات اسرائیل به غزه 18 هزار و 412 نفر کشته و بیش از ۵۰ هزار مجروح شدند که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها نیز زنان و کودکان هستند و حدود 3810 زن و مرد از سوی رژیم صهیونیستی بازداشت شده و به اسارت رفته‌اند،[59] فقط در نتیجه بمباران بیمارستان المعمدانی بیش از ۸۰۰ فلسطینی به شهادت رسیدند.[60] دفتر اطلاع رسانی دولت غزه از نابودی و تخریب ۶۱ درصد از منازل مسکونی در این باریکه در جریان حملات ارتش رژیم صهیونیستی خبر داد.[61] آمریکا در حملات اسرائیل به نوار غزه از اسرائیل حمایت مالی و پشتیبانی تسلیحاتی و سیاسی کرده‌است. همچنین در این مدت، رژیم اسرائیل 40 هزار تن مواد منفجره روی غزه ریخته‌ و در تلاش است این منطقه را به محلی غیرقابل سکونت تبدیل کند.[62]

 

رابطه جمهوری اسلامی ایران با جنبش حماس

از نظر حماس، مناسباتش با ایران براساس احترام متقابل، اشتراک مواضع و دیدگاههای راهبردی و سیاسی است، بدون آن‌که هریک از دو طرف نظرش را به طرف مقابل تحمیل کند.[63]

فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی جنبش حماس مکملی بر فعالیت اخوان‌المسلمین در اراضی اشغالی است.

حماس از زیربناهای اجتماعی و فرهنگی‌ای که اخوان‌المسلمین ایجاد کرده بودند، برای گسترش پایگاه اجتماعی خود استفاده بسیار کرد.

از جمله اقدامات اخوان‌المسلمین تأسیس مؤسسات خیریه اسلامی، کتابخانه‌ها و باشگاههای ورزشی در نقاط مختلفی از کرانه باختری و نوار غزه بود.[64]

منابع منتقد حماس، همواره ایران را به عنوان بزرگ‌ترین حامی مالی، لجستیکی، نظامی و تسلیحاتی حماس می‌دانند.[65] ایران در سال ۱۹۹۱میلادی با توجه به اشتراک در اهداف، از حماس حمایت کرد. دامنه این حمایت‌ها تا تأسیس دفتر سیاسی در تهران و سفر رهبران حماس به ایران ادامه یافت. هرچند در میانه جنگ دولت سوریه با شورشیان مسلح و گروه تروریستی داعش، به دلیل اختلاف‌نظر برخی از اعضای حماس و جمهوری اسلامی ایران درباره گروه‌های مسلح در سوریه، برای مدتی رابطه آنان به سردی گرایید.[66] مقاومت اسلامی حماس سعی می‌کند تا روابط خود را با گروه‌های شیعی چون حزب‌الله لبنان و دولت جمهوری اسلامی ایران حفظ کند و به دنبال روابط بهتر با دیگر کشورهای اسلامی هم‌چون ترکیه و عربستان است.[67]

 

شهادت رهبر جنبش حماس

در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۲ (14 مارس 2004 میلادی) یک عضو حماس و یک عضو گردان‌های شهدای الاقصی به بندر اشدود اسرائیل در دریای مدیترانه در نزدیکی غزه حمله و خود را منفجر کردند که در پی آن 10 اسرائیلی کشته و 20 تن دیگر زخمی شدند.

شیخ احمد یاسین پس از این حادثه در تاریخ 22 مارس 2004 میلادی هنگام خروج از مسجد المجمع الاسلامی در غزه، پس از ادای نماز صبح با 3 موشک جنگنده‌های اسرائیلی هدف قرار گرفته و به شهادت رسید.

روزنامه‌های اسرائیلی آن‌روز نوشته بودند که بر عملیات ترور شیخ احمد یاسین موشه یعلون، رئیس ستاد مشترک ارتش اسرائیل و شائول موفاز، وزیر دفاع وقت این کشور شخصا نظارت داشته و پس از اتمام حمله، به آریل شارون، نخست وزیر وقت اسرائیل از موفقیت عملیات اطلاع داده‌اند.

ارتش اسرائیل طی بیانیه‌ای ترور شیخ احمد یاسین را بر عهده گرفته و او را به تروریسم متهم کرده‌بود.[68]

 

کتابنامه مقاله جنبش حماس

1. احمد بن یوسف، احمد یاسین؛ الظاهرة المعجزة و اسطورة التحدی، عَمّان، ۱۹۹۰ م.
2. اسامه عامر؛ حول درب الأشواک: حماس ـ الانتفاضة ـ السلطة (لعماد عبدالحمید فالوجی)»؛ المستقبل العربی، سال ۲۶، ش ۶ (حزیران ۲۰۰۳).
3. اعتماد؛ سال ۷، ش ۱۸۵۴، ۸ دی ۱۳۸۷.
4. امین مصطفی؛ ایران و فلسطین بین عهدین؛ بیروت، ۱۹۹۶.
5. بی‌بی‌سی فارسی.
6. جرباوی، علی؛ حماس، مدخل الاخوان المسلمین الی الشرعیة السیاسیة»؛ مجلة الدراسات الفلسطینیة، ش ۱۳ (شتاء ۱۹۹۳).
7. حیدری، نبیل؛ «منظمة التحریر الفلسطینیة و حرکة، حماس: الصراع فی شأن النفوذ»؛ ش ۱۳ (شتاء ۱۹۹۳)؛
8. خالد حروب؛ «حماس و اتفاق غزة ـ أریحا أولا: الموقف و الممارسة».
9. خالد حروب؛ حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة؛ بیروت، ۱۹۹۶.
10. خبرگزاری الجزیرة.
11. خبرگزاری آناتولی
12. خبرگزاری فارس.
13. خبرگزاری مهر.
14. رادیو فردا.
15. رشوان، ضیاء؛ دلیل الحرکات الاسلامیه؛ مرکز الدراسات السیاسیة والاستراتیجیة.
16. زیاد ابوعمرو؛ جنبش‌های اسلامی در فلسطین؛ ترجمه: صبا، هادی؛ تهران، ۱۳۷۱ش.
17. زیاد ابوعمرو؛ «الاحزاب السیاسیة الفلسطینیة بین الدیمقراطیة و التعددیة»؛ المستقبل‌العربی، سال ۱۷، ش ۲ (شباط ۱۹۹۵).
18. زیاد ابوعمرو؛ «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»؛ مجلة الدراسات الفلسطینیة، ش ۱۳ (شتاء ۱۹۹۳)،
19. ساره م روی؛ «غزة: دینامیات جدیدة للتفکک الاجتماعی»؛ مجلة الدراسات الفلسطینیة (خریف ۱۹۹۳).
20. شبکه العالم.
21. عباسی و تبریزی؛ «بررسی روابط ایران و جنبش حماس بعد از بیداری اسلامی»؛.
22. عبداللّه أبوعید و دیگران؛ دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس؛ تحریر: حمد، جواد و برغوثی، اِیاد؛ مرکز دراسات الشرق الاوسط، عمان، ۱۹۹۹.
23. غسان دوعر جربان؛ حرب الایام السبعة؛ لندن، ۱۹۹۳.
24. فایضی؛ «مقایسه دو میثاق‌نامه حماس»؛ اندیشکده راهبردی تبیین.
25. کیلانی، موسی زید؛ الحرکات الاسلامیة فی الاردن و فلسطین؛ عمان، ۱۹۹۵ م.
26. مالکی، محمد؛ «حماس، جنبش»؛.
27. مجلة الدراسات الفلسطینیة؛ ش ۱۶، خریف، ۱۹۹۳ م.
28. اعداد انس عبدالرحمان؛ میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة (حماس)، در القضیة الفلسطینیة بین میثاقین؛ مادّه ۱ و ۷، مکتبة دارالبیان، کویت، ۱۹۸۹ م.
29. واکاوی سند سیاسی جدید حماس»؛ وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین.
30. ویکی پدیا
31. ویکی تابناک.
32. ویکی شیعه.
33. ویکی فقه.

 

کلید واژه: تأسیس جنبش حماس،  مؤسس جنبش حماس، مقایسه بین میثاق‌نامه اول حماس با میثاق‌نامه دوم، فعالیت سیاسی جنبش حماس

[1]. ویکی پدیا.

[2]. مالکی، محمد، «حماس، جنبش»، ص ۷۹.

[3]. «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.

[4]. رشوان، ضیاء، دلیل الحرکات الاسلامیه، مرکز الدراسات السیاسیة و الاستراتیجیة، ص ۱۴۷.

[5]. بی‌بی‌سی فارسی.

[6]. «همان؛ ویکی شیعه.

[7]. عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر جواد حمد و اِیاد برغوثی، ج۱، ص ۳۰ ؛ خالد حروب، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، ج۱، ص۴۴ـ۴۵؛ کیلانی، موسی زید، الحرکات الاسلامیة فی الاردن و فلسطین، ج۱، ص ۱۹۵.

[8]. زیاد ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، ج۱، ص ۸۷ـ۸۸؛ ویکی فقه.

[9]. ویکی پدیا.

[10]. خبرگزاری آناتولی.

[11]. ویکی فقه.

[12].  «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.

[13]. عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر جواد حمد و اِیاد برغوثی ، ج ۱، ص ۴۵ـ۴۸؛ غسان دوعر جربان، حرب الایام السبعة، ج۱، ص۱۱ ـ ۱۲.

[14]. زیاد ابوعمرو، جنبشهای اسلامی در فلسطین، ترجمه: صبا، هادی، ج ۱، ص ۷۶؛ ویکی فقه.

[15]. مالکی، محمد، «حماس، جنبش»، ص۸۰.

[16].  الجزیرة، «حرکة المقاومة الاسلامیة».

[17]. «حماس، جنبش»، ص۸۰.

[18]. «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی.

[19]. «حماس، جنبش»، ص۸۰.

[20]. همان.

[21].  بی‌بی‌سی فارسی.

[22]. زیاد ابوعمرو، جنبشهای اسلامی در فلسطین، ترجمه: صبا، هادی، ج ۱، ص ۷۳.

[23]. احمد بن یوسف، احمد یاسین: الظاهرة المعجزة و اسطورة التحدی، ص ۱۸۴ ـ ۱۸۵ و ج ۱، ص ۳۱.

[24]. عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر: حمد، جواد و برغوثی ِایاد، ج۱، ص ۲۶۵؛ حیدری، نبیل، «منظمة التحریر الفلسطینیة و حرکة، ج ۱، ص ۱۱۸؛ اسامه عامر، «(حول) درب الأشواک: حماس ـ الانتفاضة ـ السلطة (لعماد عبدالحمید فالوجی)»، ج۱، ص۱۸۵.

[25]. «منظمة التحریر الفلسطینیة و حرکة، ج۱، ص۱۱۸ـ۱۱۹.

[26]. ویکی فقه.

[27]. عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر: حمد، جواد و برغوثی، اِیاد، ج۱، ص۳۷ـ ۳۸؛ خالد حروب، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، ج۱، ص۳۳؛ احمد بن یوسف، احمد یاسین: الظاهرة المعجزة و اسطورة التحدی، ج۱، ص۲۰ـ ۲۱.

[28]. ویکی تابناک.

[29].  زیاد ابوعمرو، جنبشهای اسلامی در فلسطین، ترجمه: صبا، هادی، ج۱، ص۶۱؛ ساره م روی، «غزة: دینامیات جدیدة للتفکک الاجتماعی»، ج ۱، ص ۶۳، مجلة الدراسات الفلسطینیة؛ جرباوی، علی، حماس، : مدخل الاخوان المسلمین الی الشرعیة السیاسیة»، «ج ۱، ص ۱۳۵؛ ویکی فقه.

 

[30]. عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر: حمد، جواد و برغوثی، ِایاد، ج۱، ص ۴۳ـ۴۴.

[31]. همان، ص ۴۵ ـ ۴۸؛ غسان دوعر جربان، حرب الایام السبعة، ج۱، ص ۱۱ـ۱۲؛ ویکی فقه.

[32]. مالکی، محمد، «حماس، جنبش»، ص ۷۹.

[33]. فایضی، «مقایسه دو میثاق‌نامه حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین.

[34]. رشوان، دلیل الحرکات الاسلامیه، مرکز الدراسات السیاسیة و الاستراتیجیة، ص ۱۴۷.

[35]. «گروه اسلامگرای حماس چیست؟»، بی‌بی‌سی فارسی

[36]. همان؛ ویکی شیعه.

[37]. عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر: حمد، جواد و برغوثی، اِیاد ، ج ۱، ص ۵۵ ـ ۵۶ و ص۶۰ ـ ۷۷.

 

[38].  «میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة حماس»، خبرگزاری الجزیرة.

[39]. زیاد ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، ج۱، ص۸۹ـ۹۰؛ ساره م روی، «غزة: دینامیات جدیدة للتفکک الاجتماعی»، ج۱، ص ۵۸ـ۵۹.

[40]. میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة حماس، در القضیة الفلسطینیة بین میثاقین، مادّه ۱ و ۷؛ عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر: حمد، جواد و برغوثی، اِیاد، ج۱، ص ۳۰.

[41]. کیلانی، موسی زید، الحرکات الاسلامیة فی الاردن و فلسطین، ج۱، ص ۲۰۰؛ دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، ج۱، ص ۱۱۸.

[42]. میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة (حماس)، در القضیة الفلسطینیة بین میثاقین، مادّه ۱۱.

[43]. همان، مادّه ۱۳.

[44]. خالد حروب، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، ج۱، ص۴۷ و ۴۹ و ۵۵.

[45]. دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، ج۱، ص ۱۳۷ـ۱۴۳.

[46]. «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، ج۱، ص ۸۹.

[47]. خالد حروب، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، ج۱، ص۴۷ـ۴۹، بیروت ۱۹۹۶.

[48]. خالد حروب، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، ج۱، ص۲۳۴، بیروت ۱۹۹۶؛ زیاد ابوعمرو، «الاحزاب السیاسیة الفلسطینیة بین الدیمقراطیة و التعددیة»، ج۱، ص۷۵، المستقبل‌العربی، سال ۱۷، ش ۲ (شباط ۱۹۹۵).

[49].  «واکاوی سند سیاسی جدید حماس»، وبگاه اندیشکده راهبردی تبیین؛ فایضی، «مقایسه دو میثاق‌نامه حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین؛ ویکی شیعه.

[50]. فارس نیوز.

[51]. اعداد انس عبدالرحمان، میثاق حرکة المقاومة الاسلامیة (حماس)، در القضیة الفلسطینیة بین میثاقین، مادّه ۲۷.

[52]. خالد حروب، حماس: الفکر و الممارسة السیاسیة، ج۱، ص۹۹ـ ۱۰۰؛ خالد حروب، «حماس و اتفاق غزة ـ أریحا أولا: الموقف و الممارسة»، ج۱، ص ۲۹؛ عبداللّه أبوعید و دیگران، دراسة فی‌الفکر السیاسی لحرکة‌المقاومة‌الاسلامیة: حماس، تحریر حمد، جواد و برغوثی، اِیاد، ج۱، ص ۲۶۴ـ۲۶۸.

[53]. ویکی فقه.

[54]. ر ک: زیاد ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، ج۱، ص ۹۲ـ۹۴.

[55]. مالکی، «حماس، جنبش»، ص۸۲؛ ویکی شیعه.

[56]. اعتماد، سال ۷، ش ۱۸۵۴، ۸ دی ۱۳۸۷، ص 1؛ اعتماد، سال ۷، ش۱۸۷۰، ۳۰ دی ۱۳۸۷، ص ۱؛ اعتماد، سال ۷، ش۱۸۷۰، ۳۰ دی ۱۳۸۷، ص ۳.

[57]. خبرگزاری فارس.

[58]. «دهمین روز از عملیات “طوفان الاقصی”»، شبکه العالم.

[59]. شبکه العالم.

[60]. خبرگزاری مهر.

[61]. خبرگزاری مهر.

[62]. شبکه العالم.

[63]. زیاد ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، ج۱، ص۹۲؛ امین مصطفی، ایران و فلسطین بین عهدین، ج۱، ص ۶۱.

[64]. ویکی فقه.

[65].  «گزارش واشینگتن‌پست از «نقش تهران» در تأمین نیازهای آموزشی و تسلیحاتی حماس»، رادیو فردا.

[66]. عباسی و تبریزی، «بررسی روابط ایران و جنبش حماس بعد از بیداری اسلامی»، ص ۵۵.

[67]. «حماس: روابط ما با ایران دیرینه و مستمر است»، خبرگزاری فارس.

[68]. خبرگزاری آناتولی.