چکیده مقاله توقیع

«توقیع» از ماده «وقع»، بیش از سی معنا برای آن در کتاب‌های لغت گزارش شده است؛ از جمله آن،امضا کردن نامه؛ امروزه در لغت عرب توقیع معادل امضاء و مهر استعمال می‌شود.

توقیع در فرهنگ شیعی به معنای مکاتبات امامان به ویژه حضرت ولی عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) می‌باشد.

واژه توقیع نخستین بار در روایتی از امام کاظم (علیه السلام) دیده شده، همراه با حرف جرّ «فی» که پس از آن لفظ کتاب آمده است، به معنای یادداشتی که امام در زیر یک نامه نوشته بودند.

این معنا در قرآن به کار نرفته، امّا در جاهای مختلف از روایات این واژه استعمال شده است.

توقیعات نوعاً در زمانی صادر می‌شد که دسترسی به امام برای عموم ناممکن و یا بسیار مشکل و مشکل‌ساز بود، در آن عصر حکام ستمگر، برای شناسایی و شکنجه و آزار و نابودی شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت (علیهم السلام) کمر بسته بودند، و احیاناً نقشه‏های ماهرانه‏ای طرح می‏کردند تا بلکه بتوانند تمامی آنها را از بین ببرند، در چنین شرایطی تنها راه خلاصی از دام‌های شیطانی بدخواهان، همین توقیعات بود.

همه توقیعات حضرت مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) توسط نواب خاص آن جناب برای افراد ظاهر می‏شد، و ارتباط کتبی با حضرتش فقط از طریق ایشان انجام می‏گرفت، و حتی وکلای آن حضرت که در بلاد مختلف بودند، نامه‏های خود و دیگر افراد را به بغداد نزد نایب امام می‏فرستادند، و از او پاسخ دریافت می‏کردند.

موضوعاتی که در توقیعات حضرت ولی عصر (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) آمده است، شامل بسیاری از معارف و حقایق دینی، و امور تربیتی و برنامه‏های زندگی فردی و اجتماعی می‏باشد.

برخی از محدّثان کتاب یا کتاب‌هایی در باره توقیعات تألیف کرده‌اند، از جمله عبداللَّــه بن جعفر حِمْیری که  چهار اثر در این باره نگاشته است.

توقیعات معمولاً به صورت مکاتبه بوده و مکاتبات امامان به خط خود آنان بوده‌است. درباره توقیعات امام مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) گاهی تأکید شده است که اثر مهر امام نیز در نوشته موجود بوده و گاه نیز امام خود در ذیل نامه بر نگارش نامه به خط خویش تصریح کرده است.

توقیعات همراه با خرق عادت به گونه‌های دیگری هم در صدور توقیعات بروز کرده است؛ گاه امام (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) سؤالات نانوشته راویان را که تنها در خاطر گذرانده بودند پاسخ می‌داد یا سؤالاتی را که با قلم بی‌مركّب نوشته می‌شد، پاسخ می‌داد.

علمای شیعه در رشته‏های مختلف اعتقادی، فقهی و اخلاقی به توقیعات حضرت مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) استناد و استدلال می‏کنند، بعضی از علما نیز اصل صدور توقیع را از آن حضرت، از جمله دلایل وجود شریف آن بزرگوار شمرده‏اند.