پیشینه اخباری گری

نگرش اخباری گری و تقابل آن با دیدگاه اصولی به سده‌ هاى نخستين حيات فقه شيعه باز مى‌گردد. با پايان يافتن عصر حضور امامان (عليهم السّلام) و آغاز عصر غيبت صغرا در سال 260 (ه‍.ق)، در چگونگى دست­يابى به احکام شرعى، دو نوع نگرش پديد آمد. يک نگرش -که امتداد خط مشى عصر حضور بود و بيشتر ياران ائمّه بر آن بودند- بسنده کردن به احاديث و عدم تجاوز از آن در دست­ يابى به احکام شرعى بود. چهره ‌هاى برجستۀ اين نگرش در اين دوره عبارتند از:

محمد بن يعقوب کلينى (م 328 يا 329 ه‍.ق)، على بن بابويه قمى (م 328 ه‍.ق) و محمد بن على بن بابويه قمى معروف به شيخ صدوق (م 381 ه‍.ق) که در گردآورى کهن‌ ترين آثار و مجموعه‌ هاى فقهى، حديثى، نقش اساسى داشتند.[1]

نگرش ديگر، اجتهاد و استخراج و استنباط فروع از اصول؛ يعنى قواعد عمومى و کلّى بود که از برجستگان اين مکتب مى‌توان از شيخ مفيد (م 413 ه‍.ق)، سيد مرتضى (م 436 ه‍.ق) و شيخ طوسى (م 460 ه‍.ق) نام برد که با نگارش و بر جاى گذاشتن آثارى در اصول فقه، پايه‌ گذار حرکتى نوين و بنيادى در فقه شيعى به شمار مى‌روند. در اين ميان، شيخ طوسى بيشترين سهم را داشت. نگرش اصولى به فقه به تدريج رونق يافت و بر نگرش نخست چيره شد و تا قرن‌ ها گرايش فقها به استنباط و اجتهاد را بر حديث‌ گرايى صرف، برترى داد و کم فروغى و بى‌رونقى مکتب فقيهان اهل حديث را در اواخر سدۀ چهارم و نيمۀ نخست سدۀ پنجم هجرى در پى داشت.[2]

مکتب اهل حديث در اوائل قرن يازدهم هجرى بار ديگر به وسيلۀ «محمد امين استرآبادى» (م 1033 يا 1036 ه‍.ق) در قالبى نو مطرح و احيا شد. وى در اين مرحله با سامان دادن مکتب اهل حديث، بر مکتب اصول ‌گرايى سخت حمله کرد و بدين ترتيب، دورۀ نوينى از تقابل دو مکتب ياد شده در حوزۀ فقاهت شيعى پديد آمد و در حقيقت، رواج و اطلاق عنوان «اخبارى» بر گروهى از فقها با مفهوم و اصطلاح خاص و امروزى،[3] از همين دوران و با ظهور استرآبادى آغاز شده است.

از بارزترين عالمان دينى پيرو مکتب استرآبادى، مى‌توان از محمد تقى مجلسى (م 1070 ه‍.ق)، محمد باقر مجلسى، صاحب بحار الانوار (م 1111 ه‍.ق)، محمد بن مرتضى معروف به ملا محسن فيض کاشانى (م 1091 ه‍. ق)، محمد بن حسن حرّ عاملى، مؤلف وسائل الشيعة (م 1104 ه‍.ق)، سيد نعمت اللّه جزائرى (م 1112 ه‍.ق) و شيخ يوسف بحرانى، صاحب حدائق (م 1186 ه‍.ق) نام برد.[4]