ویژگی های تربیتی مسجد نمونه

امامان معصوم (ع) به مسلمانان سفارش می کنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوه های دنیوی، به نماز و مسجد پناه ببرند. راز این امر روشن است. آن گاه که مؤمن به مسجد وارد می شود، در فضایی آکنده از قُدس و طهارت، و خانه ای ساده و عاری از پیرایه های مادّی امّا انباشته از جلوه های معنوی و الهی قرار می گیرد.

با آن که گناه در همه جا نکوهیده و زشت است، اما در مسجد قباحتی دو چندان می یابد؛ پس مؤمن باید تلاش و کوشش بیشتری کند تا در آن مکان مقدّس به گناه آلوده نشود، سخنان ظالمانه بر زبان نیاورد، به آبروی دیگران تجاوز نکند، غیبت و سخنان لغو و بی فایده را کنار نهد و از گفت­وگوهایی که بوی دنیاپرستی و دنیاخواهی می دهد، پرهیز کند. در حقیقت، مواظبت بر به کار بستن این­گونه امور، خود نوعی تمرین بر کارهای خیر و دوری از بدیها است. همان گونه که حاجی با احرام بستن، دوری از دنیا و گناه را تمرین می کند، نمازگزار آن گاه که تکبیرة الاحرام می گوید، در آزمون بریدن از خلق و پیوستن به خالق شرکت می کند. آثار سازنده و تربیتی حضور در مسجد رفته رفته به دیگر اعمال مؤمن نیز سرایت می کند؛ زیرا حضور در مسجد، حضور در خانه خدا است به طور طبیعی کسی که با خانه خدا اُنس دارد، تلاش می کند تا در خارج از مسجد نیز عملکردی متناسب و همگون با حضور در مسجد داشته باشد. این نقش تربیتی، آن­گاه مؤثّرتر خواهد بود که مؤمن به یاد آورد که هنگام حضور در مسجد باید علاوه بر زینت­های مادّی، زینت­های معنوی خویش؛ همچون صدق و صفا و خلوص را نیز با خود برگیرد و فرمان: «اى فرزندان آدم! چون به قصد عبادت به مسجد مى‏رويد، زينت خود را به هنگام رفتن، با خود برداشته، با لباس آراسته باشید».[1] را با عمل پاسخ گوید وگرنه پروردگار، او را به خانه خود راه نمی دهد؛ و اولیای بزرگ خدا نیز دست ردّ به سینه اش خواهند زد.[2]

از جنبه های دیگری که در حقیقت به ابعاد تربیتی مسجد برمی گردد، نقش مؤثّری است که این کانون مقدّس در پیوند دادن دلدادگان خود با انسان­های صالح و برگزیده ایفا می کند. امروزه از نظر آگاهان مسائل تربیتی، نقش دوست خوب در سعادت انسان، نقشی ممتاز به شمار می آید. مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمنان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می کند. کسی که با خوبان پیوند خورد، حتّی اگر به آن درجه از تکامل نرسد که به سبب ترس از خداوند به گناه دست نیازد، دست کم از سر حیا و شرم از برادران دینی خود، راه انحراف را در پیش نمی گیرد. در مکتب تربیتی اسلام و بسیاری دیگر از مکتب­های تربیتی، «انزوا طلبی» و«جمع گُریزی» یک بیماری روحی شناخته می شود؛ در حالی که اجتماعی بودن و جمع گرایی ـ در حد معقول آن ـ نشان سلامت روح و روان انسان و تعادل فکری او به حساب می آید. مسجد با فراخوانی پیوسته مسلمانان به جمع، روح جمع گرایی، انعطاف و نظم پذیری را در آنان تقویت می کند و درون گرایی افراطی و بیگانگی از جمع را از آنان می زداید. افزون بر آنچه گذشت، مسجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات و نارسایی های اجتماعی است. به طور طبیعی، حضور در چنین مکانی، روح تعهّد و دردمندی را در فرد می دمد. پرورش این خوی پسندیده در اشخاص، خود نوعی مبارزه با روح بی تعهّدی و بی تفاوتی است؛ روحیه ای که هر گاه در افراد جامعه ای ـ به ویژه نسل جوان آن ـ پیدا شود، آسیب­های اساسی بر پیکر آن اجتماع وارد خواهد شد.