ویژگی‌های فقه شیعه

ويژگى‌های فقه شیعه (فقه اهل بيت (عليهم السلام))، عبارت است از:

1. غناى فقه اهل بيت (عليهم السلام‌):

فقه اهل بيت (عليهم السلام) که برگرفته از قرآن و سنّت است، فقهى ريشه‌دار و غنى است که شجرۀ طيّبۀ آن در هيچ برهه‌اى از تاريخ، از ريشه جدا نشده است.

فقهاى شیعه افزون بر تمسّک به کتاب الهی و سنت نبوی، از سنت امامان اهل بيت (عليهم السلام) نيز بهره مى‌گيرند که ريشه‌ آن به سنّت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) منتهى مى‌شود. امامان اهل بيت (عليهم السلام) بازگوکنندۀ سنّت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و شارح کلمات آن حضرت بودند، بنابراين، سرچشمۀ فقه اهل بيت (عليهم السلام)، کتاب خدا و سنّت ناب رسول خدا (صلى الله عليه و آله) است، که توسط امامان اهل بيت (عليهم السلام) تبيين شده است. در روايات فراوانى از امامان اهل بيت (عليهم السلام) نقل شده که «آن چه ما مى‌گوييم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) است»، يا «حديث ما، حديث پدران ما و حديث رسول خدا (صلى الله عليه و آله) است».[1] با توجّه به عدم انفکاک فقه اهل بيت از سنّت نبوى و ريشه‌دار بودن آن، غناى اين فقه مشهود است، به ويژه که فقیهان مکتب اهل بيت، هرگز احساس خلاء قانونى نمى‌کنند و خود را بى‌نياز از قياس و استحسان و مانند آن مى‌دانند.[2]

2. در فقه امامیه، گفتۀ صحابى پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) (به صرف صحابی بودن) حجّت شرعى نيست، مگر آن که ثقه بوده و از معصوم نقل کرده باشد.[3]

3. عمل به فقه اهل بيت (عليهم السلام) مُجزى است.[4]‌

به يقين عمل به فقه اهل بيت (عليهم السلام) مجزى و سبب نجات مکلّفان خواهد بود که روشن‌ترين دليل آن، حديث متواتر و معروف ثقلين است.[5] محتواى اين‌ حديث به خوبى مى‌رساند که تمسّک به اهل بيت رسول خدا (صلى الله عليه و آله) همانند تمسّک به کتاب خدا، سبب هدايت و نجات است. جالب است بدانيم اخيراً مجموعه‌اى به نام «فقه السلف عترة و صحابة و تابعين» به قلم «محمّد المنتصر الکتانى» توسط دانشگاه «ام القرى» مکه منتشر شده که نويسنده، نخست در تعريف «فقه العترة» مى‌گويد: «فقه عترت، شامل فقهى است که از جانب فاطمه دختر رسول خدا (صلى الله عليه و آله)، امير مؤمنان على، امام حسن، امام حسين تا امام صادق (عليهم السلام) به ما رسيده باشد»، سپس مى‌افزايد: «دست‌يابى و عمل به فقه عترت، در واقع دست‌يابى به دانش و هدايت و سبب امان از گمراهى است که همگام و همراه با کتاب خدا، سبب هدايت و امنيّت است، تا آن‌جا که سبب ورود به بهشت مى‌شود»،[6] آن گاه نويسنده براى اثبات سخن خويش به حديث ثقلين استناد مى‌جويد.

امام فخر رازى در تفسير خود در بحث جهر به «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ» در نماز، مى‌گويد:

«از على بن ابى طالب (عليه السلام) نقل شده است که بسم اللّٰه را به جهر مى‌خواند و اين خبر به تواتر رسيده است، و هرکس در دين خود به على بن ابى طالب (عليه السلام) اقتدا کند، به يقين هدايت يافته است؛ به اين دليل که پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) درباره على (عليه السلام) فرمود: «پروردگارا! حق را بر محور على- هر گونه که وى حرکت مى‌کند- قرار ده».[7]

4. انفتاح باب اجتهاد و رشد و بالندگى:‌

هر چند فقه شيعه در گذر تاريخ، از فراز و فرودهايى برخوردار بود، ولى فقهاى اماميّه باب اجتهاد را نبستند و راه فهم تازه و اجتهاد در نصوص کتاب و سنّت را براى اهلش بازگذاشتند و همين نکته سبب شد که فقه اهل بيت رشد کند و همراه با تحوّلات زمانه، براى نيازهاى مسلمانان پاسخى درخور داشته باشد. فقه به تمام زواياى زندگى مردم نفوذ کرده و اقشار و صنف‌‌هاى مختلف جامعه توانسته‌اند پاسخ پرسش‌هاى فقهى خويش را از فقيهان اهل بيت بشنوند.[8] فقه اماميه فروع و شاخه‌هاى بسيارى دارد، و شموليت و تحقيق و ژرف‌نگرى و دقّت در استدلال که در آن ديده مى‌شود در هيچ فقه ديگرى وجود ندارد. اين همه، از بهره و برکت «اجتهاد» است که بر مبناى آن، مسائل فرعى تازه به اصول، عودت داده مى‌شود، و قواعد کلى بر مصاديق خارجى منطبق مى‌گردد.[9]

5. حريّت و آزادگى‌:

فقهاى اهل بيت (عليهم السلام) هرگز فقه خود را در خدمت حاکمان ستمکار و دنياپرست قرار ندادند و فقه اهل بيت را در مسير توجيه کردارهاى ناشايست حاکمان ظالم و ضدّ مردمى به کار نگرفتند؛ همان گونه که امامان اهل بيت (عليهم السلام) نيز فقه و دانش خود را در خدمت ظالمان قرار نداده بودند.[10]