کپی شد
ويژگى‌هاى دوره چهارم فقه شیعه
دوره چهارم فقه شیعه، دارای ویژگیهایی است که آن را از دورههای قبل از خود متمایز نموده است. این ویژگی ها عبارتند از:
1. نگارش جديد مسائل فقهى:
مرحوم شيخ طوسى، سنّت گذشتگان را در تدوين كتب فقهى كنار گذاشت و با استفاده از قواعد و اصول كلى به تفريع فروعات پرداخت و از تقيّد به متن روايت (نه محتواى آن) در تدوين مسائل فقهى خارج شد و با تألیف کتاب «المبسوط»، فصل تازه‌اى را در تدوين كتب فقهى اماميّه، باز كرد.[1]
2. توجّه به مسألۀ فقه مقارن به صورت گسترده‌تر:
هر چند پيش از شيخ طوسى كتابهايى در فقه مقارن نوشته شده بود، ولى وى با نوشتن كتاب «الخلاف» به طور گستردهترى وارد اين عرصه شد و مسائل مورد اختلاف مذهب اماميّه و مذاهب اهل سنّت را مورد توجّه قرار داد.[2] شیخ، علاوه بر نقل اقوال مختلف در این کتاب، به بررسی و موازنه علمی میان آنها پرداخته است. این کار وی، تکمیل کار سید مرتضی در «الإنتصار» و شیخ مفید در «الإعلام» است.[3]
3. ورود «اجماع» به ادلّه فقه:
تا زمان سيّد مرتضى، اماميّه در مسائل فقهى به «اجماع» استدلال نمى‌كرد و تنها اهل سنّت از آن بهره مى‌گرفت، ولى از زمان سيّد مرتضى و مخصوصاً از عصر شيخ طوسى، اجماع نزد اماميّه به عنوان يكى از ادلّه، مورد پذيرش قرار گرفت، هر چند حجيّت آن را از راه «لطف» و مانند آن مى‌دانستند.[4]
4. ورود گستردۀ «علم اصول فقه» به عرصۀ فقه:
شيخ طوسى با نوشتن كتاب ارزشمند و مهم خود به نام «عُدّة الاصول» عرصۀ جديدى را در علم اصول گشود. اين كتاب، سالها به عنوان كتاب درسى در حوزه‌هاى علميّه اماميّه مورد استفاده قرار گرفت. مرحوم سيّد مهدى بحر العلوم (م 1212) دربارۀ اين كتاب مى‌نويسد: «اين كتاب، بهترين كتابى است كه در علم اصول نوشته شده است».[5]
از ثمرات مهم اين اثر، اثبات حجيّت خبر واحد است؛ زيرا پيش از شيخ طوسى، ادعاى اتّفاق مى‌شد كه جز به خبر قطعى نمى‌شود عمل كرد، ولى شيخ طوسى نخستين كسى است كه اثبات كرد، اخبار آحاد -اگر راويانش افراد موثّقى باشند- حجيّت دارد و ادعا كرد كه عمل اصحاب به روايات، همين گونه بوده است.[6]
5. فراهم شدن ديگر عناصر لازم براى استنباط احكام:
شيخ طوسى افزون بر تدوين كتابى در علم اصول، با تدوين كتابهاى رجالى و موسوعات حديثى، خدمت بزرگى به فقها در مسير استنباط احكام كرد. در رجال، از چهار کتاب اصلی این فن، سه کتاب به قلم شیخ طوسی است که عبارتند از: «الرجال» که در آن ده هزار از رجال به ترتیب طبقات معرفی شده اند؛ «الفهرست» در معرفی اصحاب امامیه و صاحبان اصول و کتب، و «اختيار معرفة الرجال» که تلخیص رجال کشّی است؛ زیرا اصل کتاب کشّی به دست ما نرسیده است. دو موسوعۀ حديثى وى نيز «تهذيب الأحکام» و «استبصار» نام دارد که دو کتاب از کتب اربعه شیعه است.[7]
[1]. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ص 111.
[2]. همان.
[3]. اسلامی، رضا، مدخل علم فقه، ص 296.
[4]. دائرة المعارف فقه مقارن، ص 111.
[5]. بحر العلوم، سيد مهدى، الفوائد الرجالية، ج 3، ص 231.
[6]. دائرة المعارف فقه مقارن، ص 111 و 112.
[7]. همان؛ مدخل علم فقه، ص 296.