وعد و وعید از منظر معتزله

وعد؛ خبری است که متضمّن خیر به دیگران یا دفع ضرر از دیگران در زمان آینده باشد.

وعید؛ خبری است که متضمن ضرر به غیر یا از بین رفتن نفعی از دیگران در زمان آینده باشد.

این اصل در واقع از اصل دوم معتزلیان، یعنی عدل نشأت می گیرد. به این معنا که عدالت خداوند اقتضای این را دارد که گناه کار را مجازات و نیکوکاران را ثواب دهد.

این اصل مستلزم آن است که خداوند آنچه به اطاعت کنندگان وعده داده و آنچه به عصیان کاران وعید آن را داده، به آن عمل می کند و خلف این بر خداوند جایز نمی باشد.[1]

از فوائد این اصل مواردی ذکر شده، از جمله این که وقتی مکلّف بداند که با انجام معاصی مستحق عقاب و با انجام طاعات مستحق ثواب است، این دانستن او را در انجام طاعات و طرد معاصی کمک می کند.[2] آنها همچنین آیه 284 سوره بقره که بیان می دارد خدا: “هرکه را بخواهد می بخشد و هر که را بخواهد عذاب می کند”، این گونه تفسیر می کنند که خداوند ممکن نیست شخصی را که مستحق بخشش نباشد، ببخشد. بخشش تنها در جایی قابل تصور است که شخص گناهکار توبه کرده باشد.[3] البته منقول از بعضی معتزلیان است که عقاب را حق خداوند می دانند و قائل اند به این که خداوند می تواند از حق خود بگذرد.[4] در این باره نک: نمایه: آمرزش گناه کبیره، سؤال 843، ( کد سایت اسلام کوئست: 914)

این اصل همچنین مستلزم انکار شفاعت برای گناهکار است و این که هر چه آدمی را می رسد از خود او است،[5] البته گناه کارانی که توبه کرده اند محتمل است از شفاعت پیامبر بهره مند شوند.[6]

این اصل در مقابل گفتار مرجئه است که می گویند: با وجود ایمان هیچ گناهی آسیب نمی رساند و با وجود کفر هیچ طاعتی نفع نمی بخشد.[7] معتزلیان همچنین علاوه بر کفار، فساق را نیز داخل در عموم حکم خلود در جهنم می دانند.[8]