وضعیت فعلی قم از نظر فرهنگی

قم با جمعيتی بیش از  يک ميليون نفر و صدها سال سابقه تاريخی يکی از مراکزی است که از لحاظ فرهنگی، اجتماعی در تاريخ و تمدن ملت ايران و توسعه فرهنگ دينی از سهم به سزايی برخوردار است. در حال حاضر به لحاظ مذهبی و هويت دينی، يکی از کانون‏ های اصلی تربيت و پرورش شخصيت ‏های بزرگ شيعه محسوب می ‏شود. حضور مراجع بزرگ تقلید، مجتهدان، فضلاء و هزاران طلبه فاضل و صاحب نظر در حوزه دين، مؤيد اين مطلب است.

قم دومين استان در حوزه نشر و چاپ در کشور شناخته شده است. انتشار قريب به 80 نشريه دينی، فرهنگی، پژوهشی و هنری در قم نشانه توان‏مندی علمی و رشد فرهنگی آن محسوب می‏ شود. قم از نظر کتابخانه ‏های عمومی و تخصصّی، يکی از مراکز غنی کشور است که نقش بسيار ارزنده و مهمی در فرهنگ کتابخوانی در جامعه ايفا می ‏کند.

مراسم مذهبی در قم از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به عنوان مثال در ایام البیض (سیزدهم تا پانزدهم ماه رجب)، هزاران نفر از طلاب و مردم متدین قم در مساجد این شهر به ویژه مسجد جامع، امام حسن عسکری (علیه السلام) و مسجد اعظم، معتکف می شوند و عمل مستحبی «ام داوود» را بجا می آورند.

از جمله اموری که به فرهنگ قم پیوند خورده است، مراسم یادمان ورود حضرت معصومه (سلام الله علیها) به قم است. روز بیست و سوم ربیع الاول سال 201 هـجری قمری روز ورود حضرت معصومه (سلام الله علیها) از مسیر ساوه به قم است. در این روز مردم قم به اتفاق موسی بن خزرج، که از بزرگان قم و از ارادتمندان به اهل بیت (علیهم السلام) بود، تا بیرون شهر به استقبال آن حضرت می روند و موسی بن خزرج، که افسار شتر حضرت را به دست داشته، آن بانوی بزرگوار را به منزل شخصی خود هدایت می کند. همه ساله، خادمان حرم آن حضرت در این روز طی یک حرکت نمادین، به استقبال آن حضرت می روند و این روز را گرامی می دارند.

یکی از آداب و رسوم شایسته مردم قم بر پایی نماز باران و دعا و نیایش به درگاه خدا و درخواست رحمت الهی و باریدن باران به هنگام خشکسالی است. این مراسم در برخی از مکان های مذهبی به ویژه امامزاده ها با شیوه های خاصی انجام می شود. همزمان با شروع جنگ جهانی دوم خشکسالی بر مردم قم حادث شد که با خواندن نماز باران به امامت آیت الله خوانساری، باران رحمت بر این شهر باریدن گرفت.

در وادی هنرهای تجسمی، خوشنويسی، نمايش، شعر و قصه و …، دارای صدها شخصيت برجسته می‏ باشد که هر کدام بخشی از سرمايه ‏های بزرگ فرهنگ و هنر اين کشور را تشکيل می ‏دهند. اما در بررسی قابليت‏ ها، امکانات و سرمايه ‏های فرهنگی، اين منطقه خيلی بيشتر از آن چه تاکنون معرفی و شناخته شده، شايسته شناسايی و معرفی است.

از دیرباز هنرهای سنتی، با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، در میان مردم قم رایج بوده است که مهمترین این هنرها عبارتند از :

قالیبافی، سفالگری، منبت کاری، کاشی سازی و کاشی تراشی، آجر تراشی و حجاری که در نیم قرن اخیر تا حدی همگی رو به افول نهاده اند.

صنایع دستی قم همچون قالی، سرامیک به همراه سجاده، مهر و تسبیح مهم ترین سوغات قم محسوب می شوند. یگانه سوغات ویژه شهر مذهبی قم که به نوعی نماد خوراکی این شهر محسوب می شود سوهان آن است.

مردم قم در عیدهای مختلف؛ مانند نیمه شعبان، تولد پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله)، تولد حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، تولد امام رضا (علیه السلام)، تولد حضرت معصومه (سلام الله علیها)، عید غدیر، عید نوروز و سایر جشن های ملی و مذهبی، مراسم جشن و شادی بر پا می سازند.[1]