هدف از آفرینش انس و جن

براى روشن شدن موضوع، توجه به چند مطلب لازم است:

مطلب اول؛ هدف خداوند از آفرینش كل مخلوقات به طور کلی:

توجه به نکاتی ما را در دست یابی به تصویری واضح از هدف خداوند در آفرینش مخلوقات، یاری می رساند:

1- خداوند متعال به مقتضاى این كه واجب الوجود است و وجود او وابسته به چیزى نیست، هیچ محدودیتى و نقصى ندارد و همه كمال‏ها را دارا است.

2- از جمله كمالات او فیاض و جواد بودن است. خداوند در قرآن مى‏فرماید: (و عطاى پروردگارت منع نشده است).[1]خداوند متعال، براى عطا كردن از ناحیه‏ خودش، هیچ محدودیتى ندارد و هر چیز كه لایق عطا شدن باشد، عطا مى‏شود.

3- هر خیر و كمالى ناشى از وجود و هر شرّ و نقصى ناشى از عدم است؛  مثلاً علم، خیر و كمال است و جهل، شرّ و نقص. و نیز قدرت، در مقابل عجز و ناتوانى، كمال و خیر است. پس معلوم مى‏شود كه وجود خیر است، و در مقابل آن، هر شرّ و نقصى از عدم است.

4- با توجه به مقدمه سوم مى‏توان دریافت كه فیاض و جواد بودن خداوند با آفریدن و ایجاد كردن محقق مى‏شود. پس لازمه‏ فیاض بودن آفریدن است.به عبارت دیگر، اگر چیزى لایق آفریده شدن باشد و خداوند آن را نیافریند، این نیافریدن با توجه به خیر بودن وجود، منع از خیر است و بخل محسوب مى‏شود و بخل از خداوند محال است. از این مقدمات نتیجه مى‏گیریم، اگر سؤال شود چه چیز باعث شد خدا بیافریند؟ پاسخ این است كه فیاض بودن او باعث آفرینش شده است.

نکته قابل توجه آن است که اگرچه هدف فاعل، به این معنا که برای تأمین نیازها و جبران نقص خود، دست به خلقت زده باشد، برای خدا تصور ندارد چون بی نیاز مطلق است و نقصی در او راه ندارد، اما فعل خداوند باید هدف داشته باشد (هدف فعل)، زیرا خداوند حکیم است و از شخص حکیم کار بیهوده و عبث صادر نمی شود، نظام آفرینش نظامی است هدفمند که در راستای اهداف عالیه ذات باریتعالی بنیان نهاده شده و در آن اثری از اعوجاج و آشفتگی پیدا نیست و ذرات عالم با زبان بی زبانی می گویند:

نیست در دایره یک نقطه خلاف از کم و بیش   که من این مسأله بی چون و چرا می بینیم

مطابق نص آیات قرآنی، خالق موجودات، اشیاء و پدیده ها را نه باطل آفرید و نه بازیچه، بلکه محور و اساس آفرینش او بر مبنای حق استوار گشته است که در این نظام احسن ، حتی کوچکترین اجزاء آن اهداف و مقاصد بلند و ارزشمندی را تعقیب می نمایند و هیچ یک از آنها معطل و بی کار نمی باشند که:

در این پرده یک رشته بی کار نیست                                  سر رشته بر ما پدیدار نیست

مطلب دوم؛ هدف خداوند از آفرینش انسان و جن به طور اختصاصی:

تفاوت اساسی دو گروه جن و انس با انواع دیگر مخلوقات، توانایی رشد و به کمال رسیدن اختیاری آنها است؛ یعنی تا آن جا که ما علم داریم موجودات دیگر قابلیت رشد و ارتقای کمالات خود را ندارند و درجه وجودی موجودات دیگر در هر مرتبه ای که باشند ثابت خواهد بود و از همین رو است که اصطلاح مؤمن و کافر فقط برای انسان و جن معنا دارد و برای موجودات دیگر بی معنا می باشد. [2]

درباره هدف آفرینش انسان و جن در آیات قرآن بیانات مختلفی آمده است که در حقیقت هر کدام به یکی از ابعاد این هدف اشاره می نمایند، از جمله: «من جن و انس را نیافریدم مگر این که مرا پرستش کنند»[3] که در واقع این جمله (که مگر مرا پرستش کنند ” إِلَّا لِيَعْبُدُونِ”) استثنايى است از نفى، و شكى نيست كه اين استثناء ظهور در اين دارد كه خلقت بدون غرض نبوده، و غرض از آن منحصرا عبادت بوده، تا آنكه جن و انس خداوند را بپرستند. همچنین خداوند متعال در جای دیگری نسبت به جن و انسی که هدف از آفرینش خود را فراموش کرده و زندگی پر زرق و برق دنیا آن ها را فریب داده است، می فرماید: «اى گروه جنّ و انس! آيا رسولانى از شما به سوى شما نيامدند كه آيات مرا برايتان بازگو مى‏كردند، و شما را از ملاقات چنين روزى بيم مى دادند؟! آنها مى‏گويند: «بر ضدّ خودمان گواهى مى‏دهيم (آرى،) ما بد كرديم)» و زندگى (پر زرق و برق) دنيا آنها را فريب داد و به زيان خود گواهى مى‏دهند كه كافر بودند»[4]. و در جای دیگر می خوانیم: «آن خدایی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید تا کدامین بهتر عمل می کنید».[5] (یعنی آزمایشی آمیخته با پرورش و در نتیجه تکامل) همان گونه که ملاحظه می شود همه این خطوط به یک نقطه منتهی می شود و آن پرورش و هدایت و تکامل انسان و جن است. و از این جا معلوم می شود که: هدف نهایی آفرینش انسان و جن، رسیدن به کمال و سعادت و دست یازیدن به والاترین کرامت ها و ارزش ها است. که این همه در پرتو شناخت و معرفت و عبودیت و بندگی آگاهانه و اختیاری به پیشگاه ذات احدیت میسور و ممکن خواهد بود که:« بندگی خدا گوهر گران بهایی است که باطن آن ربوبیت است»[6] که هر کس به آن دست یافت سلطنت بر همه ما سوی الله کند. ([7])

با توجه به مطلب یاد شده مى‏توان دریافت كه هدف از آفرینش انسان و جن زمانى مى‏تواند محقق شود كه آنها قابلیت رسیدن به كمال را داشته باشند و با فعلِ اختیارىِ خود، آن را تحصیل كنند. درحالى كه اگر آن كمال را از ابتدا دارا مى‏بودند قطعاً كمالِ اختیارىِ آنها به شمار نمى‏آمد و هدف اصلى از آفرینش آنها نیز تحصیل نمى‏شد.

باید توجه داشت كه حتى ترقى یك پله از نردبان تكامل براى انسان، تحصیل كمال اختیارى به شمار مى‏آید و به همان اندازه هدف اصلى از آفرینش را تحصیل كرده است.([8])

[2]-سوره جن آیه 2 و 13

[3]-«و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون »، ذاریات ، آیه 56.

[4] . انعام، 130؛ برای آگاهی بیشتر به پاسخ شماره 792 (سایت اسلام کوئست: 851) مراجعه شود.

[5]-«الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملاً »، ملک، آیه 2.این آیه می تواند شامل جنیان نیز باشد چون از آیات قرآن بر مى‏آید كه جن نیز مانند نوع بشر زندگى و مرگ و قیامت دارند.

[6]-«العبودیة جوهرة کنهها الربوبیه»، مصباح الشریعة در حقیقت عبودیت.

-[7] برگرفته از سؤال 1268: نمایه: هدف از خلقت انسان و جهان.

[8]– برگرفته از سؤال 319، نمایه: هدف از خلقت.