نوع اعتقاد شاه قاجار و صدر اعظم وی

یکی از عواملی که باعث شد علی‌ محمد شیرازی جرأت پیدا کند عقیده‌اش را ابراز نماید و فرقه‌ بابیه را تأسیس کند، تأثیرپذیری محمدشاه قاجار از عقاید صوفی‌ها بود. محمدشاه، تحت تأثیر میرزا آقاسی، استاد و صدراعظم خود به عقاید صوفیانه و خرافی وی روی آورد؛ به گونه‌ای که به عقیده‌ حامد الگار،[1] اخلاص بی‌چون و چرای محمدشاه به میرزا آقاسی، جایی برای گفتگو از مرجع مذهبی باقی نگذاشت.[2] این گرایش صوفیانه و افکار خرافی شاه و دولت و فاصله گرفتن دستگاه سیاسی از علماء و متشرعان اصولی، زمینه را برای ابراز عقیده علی‌محمد شیرازی که منشعب از صوفیه بود فراهم کرد. بر این اساس بود که او به خود جرأت داد ماجرای درگیری‌اش با علمای شیراز را به امید اثر بر شاه، برای وی بنویسد و رساله‌ای که در زندان ماکو نوشته بود به حاجی‌میرزا آقاسی صدراعظم شاه تقدیم نماید.[3]

[1]. حامد الگار، به انگلیسی (Hamid Algar)، متولد (۱۹۴۰ م، ۱۳۱۹ ش) در انگلستان، استاد مطالعات اسلامی و زبان فارسی در دانشگاه برکلی کالیفرنیا است. زمینه تخصصی الگار، تاریخ تشیع در ایران (مخصوصاً قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی) و تصوف (مخصوصاً نقشبندیه و پیشرفت آن در آسیای میانه، هندوستان، کردستان، ترکیه و بالکان) است. الگار بعدها به دین اسلام و سپس به مذهب تشیع گرویده‌است. وی همچنین آثاری از متفکران سیاسی شیعه؛ از جمله کتاب ولایت فقیه اثر امام خمینی و آثاری از علی شریعتی، مرتضی مطهری، سید محمود طالقانی را به انگلیسی ترجمه کرد. مهم‌ترین اثر او کتاب دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجار است که پایان نامه دکتری او است. نوشته‌های او به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه و منتشر شده است. در جلساتی در قم و مشهد از وی تجلیل شده است. ر.ک: ویکی شیعه.

[2]. حامد الگار، نقش روحانیت پیشرو در نهضت مشروطیت، ترجمه‌: سری، ابوالقاسم، ص ۱۵۵.

[3]. میرخواند، خواندمیر، هدایت؛ روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، تحشیه و تصحیح: کیان فر، جمشید، ج ۱، ص ۳۱۱.

روضة الصفا فی سیرة الأنبیاء و الملوک و الخلفاء از مشهورترین کتب تاریخ عمومی به زبان فارسی است که آن را محمّد بن خاوند شاه؛ معروف به میرخواند (837 – 903 ق) به رشته تحریر در آورده است. میرخواند در این کتاب از حوادث تاریخ جهان، از آغاز آفرینش تا روزگار خود؛ یعنی دوران حکومت سلطان حسین بایقرا (842 – 911 ق) سخن گفته است و چون دست اجل او را از اتمام این اثر باز داشت، نوه دختری اش؛ غیاث الدین خواند میر (880 – 942 ق) به تکمیل کار جدّ خویش اهتمام ورزید و کار او را از شرح تاریخ زندگانی سلطان حسین بایقرا تا حوادث تاریخی سال 929 ق ادامه داد. پس از خواند میر نیز، رضا قلی خان هدایت (1215 – 1288 ق) تکمله‌ای بر روضة الصفا با عنوان روضة الصفای ناصری نگاشت و حوادث تاریخی را از آغاز حکومت صفویه تا سال 1270 ق؛ یعنی هفتمین سال پادشاهی ناصرالدین شاه (1247 1313 ق)، شرح داد.