نقش دین در دنیای مدرن و متحول

ما از دو منظر می توانیم به این بحث نگاه کنیم: یکی از منظر تئوریک، و دیگری از منظر عملی.

الف. به لحاظ بحث تئوریک باید گفت که انسان دارای دو بُعد است؛ یک بُعد مادی و یک بُعد معنوی؛ و تحولاتی که در دنیا اتفاق افتاده است، بیشتر مربوط به بُعد مادی انسان بوده است، و آن نیازهای معنوی انسان همان نیازهایی است که قرن ها و هزاره های پیش، انسان داشته است، و از آن جا که دین ناظر به بُعد معنوی انسان است، مفاهیم خودش را عرضه می کند، در همه شرایط و در همه موقعیت ها برای انسان مفید است. البته خصوصیت و ویژگی اسلام در میان ادیان و مکتب اهل بیت (ع) در بین تفسیرهای موجود از اسلام، این است که اسلام نه تنها به بُعد معنوی انسان توجه دارد، بلکه بُعد مادی انسان را نیز مورد توجه قرار داده، و ارتباط بین بُعد مادی و معنوی را یک ارتباط نزدیک، بلکه در هم تنیده می بیند، که اگر انسان در بُعد مادی با مشکلاتی مواجه شود، این می تواند یک ضربه جدی به بُعد معنوی انسان بزند، همچنان که ارتقای در بُعد معنوی یا تنزل در آن، در زندگی مادی انسان نقش دارد. این بُعد نظری مسئله است. این موضوع بحث مفصل تری را می طلبد که در این مقال فرصت آن نیست.

لازم به ذکر است چنان که در جای خود گفته شده،[1] دین آن حقیقتی است که انسان را از مبدأیی که انسان در آن مبدأ خلق می شود به آن منتهایی که برای آن منتها و مقصد آفریده شده است، می رساند. این حقیقت ناظر به همۀ ابعاد وجودی انسان در همۀ شرایط و موقعیت ها است. البته نسخه پایانی این حقیقت که دیانت خاتم باشد و در مکتب اهل بیت (ع) هم تفسیرش آمده است، همه ابعاد انسان را در تمام شرایط در بر می گیرد.

ب. اما از بُعد عملی باید گفت چالش مدرنیته و دین چالشی نیست که فقط اسلام با آن مواجه باشد! بلکه همۀ ادیان با آن مواجه اند، اما تجربۀ جمهوری اسلامی ایران این بوده است که طی سی سال یک حکومت روز آمد را بر اساس مفاهیم دینی عرضه کرده است. ما نمی گوییم این حکومت نقص ندارد، و در آن امور خلاف شرع اتفاق نمی افتد، هیچ کس چنین ادعایی ندارد. در زمان حکومت علی بن ابی طالب (ع) کارگزاران آن حضرت هم خلاف می کردند! احیاناً خلاف شرع رخ می داد. حتی حکومت امام علی (ع) با آن که خود آن حضرت معصوم بود، چون بدنۀ حکومتش معصوم نبودند، عاری از نقص و ضعف نبود، اما آنچه مطرح است، این است که اساس این حکومت و معیارهای آن بر مفاهیم دینی استوار شده است.

[1] . در پاسخ های دین و هدف آن، 10444 (سایت اسلام کوئست: 10369)؛ مقصود از «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام‏»، 10446 (سایت اسلام کوئست: 10370) موجود در همین سایت.