ناکامی توابین و عوامل آن

از جمله عواملی که در ناکامی نهضت توابین مؤثر بود عبارتند از: مرگ‌طلبی صِرف، شمار اندک ایشان در برابر سپاه اموی و تلاش‌های مزورانه زبیریان و اشراف کوفه.

هم‌چنین جان‌نثاری و شهادت‌خواهی در راه آرمان و عقیده، که هدف توّابین بود، در کوفه طرفداران زیادی نداشت.[1] سیاست‌های دوگانه حاکمان زبیری در کوفه و فریبکاری متحدانشان در میان سران قبایل و اشراف نیز در سست شدن نهضت توّابین مؤثر بود.

توّابین و زبیریان دشمن مشترکی (امویان) داشتند و این امر مانع رویارویی آنان شده بود، ولی آن‌ها در حقیقت همدیگر را دشمن می‌داشتند.[2] زبیریان از عواقب نهضت توّابین در کوفه سخت بیمناک بودند و خواهان نبرد توّابین با امویان در خارج از کوفه بودند.

عبداللّه بن یزید، حاکم زبیری کوفه، پیش از خروج توّابین از کوفه سیاست دوگانه‌ای پیشه کرده‌بود؛ از یک‌سو، از قصاص قاتلان اصلی امام حسین (علیه‌السلام) حمایت می‌کرد و از دیگر سو، تهدید می‌کرد که اگر توّابین در کوفه بر ضد آنان بشورند، با آنان خواهد جنگید.[3]

پس از خروج توّابین از کوفه، عبداللّه بن یزید توّابین را به اتحاد بر ضد دشمن مشترک تشویق می‌کرد، اما سلیمان بن صرد درخواست‌های وی را رد کرد و معتقد بود که همراهی زبیریان با ایشان موجب انحراف نهضت و پذیرفتن خلافت ابن زبیر خواهد شد.[4]

[1]. معروف حسنی، هاشم، جنبش‌های شیعی در تاریخ اسلام، ترجمه: عارف، محمدصادق، ج ۱، ص ۵۴۴ ـ ۵۴۵.

[2]. همان، ج۱، ص ۵۳۶ و ۵۴۵ و۵۳۹-۵۴۰.

[3]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج ۵، ص ۵۶۱-۵۶۲.

[4]. همان، ج ۵، ص ۵۹۱-۵۹۲؛ ویکی فقه.