کپی شد
مهم ترین افراد فرقه شیخیه آذربایجان
فرقه شیخیه آذربایجان، خود به چند گروه تقسیم می‌شوند که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:
الف. شیخیه حجّة الإسلامی
مشاهیر شیخیه حجة الاسلامی آذربایجان عبارتند از:
١. ملامحمد حجة الاسلام مامقانى تبریزی
وی «حجّة الإسلام» لقب داشت و از شاگردان ارشد شیخ احمد احسایى و سید کاظم رشتی به شمار می‌رفت. شیخ محمّد حجّة الإسلام مامقانی، تکفیرکننده سید علی محمّد باب و محکوم کننده او به مرگ در تبریز، بود. وى در سال ١٢٦٩ قمری وفات کرد.
٢. میرزا محمد حسین حجةالاسلام
وی فرزند ارشد ملامحمد و از شاگردان سید کاظم رشتى بود. به دنبال اتّهاماتی که به وی زده شد، ناصر الدین شاه او را فراخواند، پس او کتاب «علم المحجّة» را تألیف کرده و معتقدات خود را در آن بیان داشت. او در سال ١٣٠٣ قمری درگذشت.
- شیخ محمّد تقی مامقانی
پس از میرزا محمّد حسین، برادرش شیخ محمّد تقی مامقانی (1248 – 1312 قمری) جانشین او شد؛ وی نزد بعضی از شاگردان سید کاظم رشتی تحصیل نمود. او شعر نیز می سرود و «نیّر» تخلّص می کرد. در ادب بسیار زبردست بود. وی سر انجام در سال 1312 قمری وفات کرد و در وادی السلام نجف اشرف به خاک سپرده شد.
- میرزا اسماعیل مامقانی
پس از شیخ محمّدتقی، برادرش میرزا اسماعیل مامقانی (1317 قمری) بر سر کار آمد. او در سامراء به درس آیة اللَّه سید محمّد حسن شیرازی (قدس سره) حاضر شد و در کربلا مدّتی به حلقه درس میرزا محمّد باقر اسکویی پیوست. او سر انجام در سال 1317 ق وفات یافت و در وادی السلام نجف اشرف دفن شد.
- میرزا ابوالقاسم مامقانی
آخرین فردی که از خاندان حجّة الإسلام به زعامت رسید، میرزا ابوالقاسم مامقانی فرزند میرزا محمّد حسین فرزند شیخ محمّد حجّة الإسلام بود و با وفات او در سال 1362 قمری، زعامت دینی از این خاندان خارج شد.[1]
ب. شیخیه ثقة الإسلامیه
مشاهیر شیخیه ثقة الاسلامی آذربایجان عبارتند از:
- میرزا محمّد شفیع تبریزی
ميرزا محمد شفيع تبريزى، معروف به «ثقةالاسلام»، بزرگ خاندان ثقة الاسلام، و از شاگردان شيخ احمد احسايى و سید کاظم رشتی بود. او در بسط و گسترش شيخيه و آراي اساتيد خويش تلاش بسياري انجام داد. مؤلّفِ کتابِ «بهاییان» می نویسد:
سيد كاظم رشتى مسئله بابيت و ظهور امام زمان (عليه السلام) را به نحوى به تلامذه خود آموزش داده بود كه تمامى آنان در انتظار ظهور قريب الوقوع آن حضرت به سر مىبردند و از اين لحاظ، خود را از زمره ياران حقيقى او به شمار آورده، براى دستيابى به مقام نيابت و بابيت و در جستجوى شيعه كامل و تعيين ركن رابع، عبادت كرده و دست به رياضت مىزدند و هر يک ديگرى را سوگند مىداد كه اگز وسيله تشرف به حضور امام و يا احياناً از علائم ظهور امام آگاهى يافتند، ما را بىخبر نگذاريد، در چنين لحظات خاصى كه تلامذه سيدكاظم در آن طى طريق مىكردند، حاج محمد كريم خان (شاگرد سيد كاظم) بنا به مدارک و دلائلى، خود را جانشين مرحوم سيد كاظم، كه در نهاد آن داعيه ركن رابع و شيعه كامل بود، اعلام كرد، و مرحوم ميرزا شفيع تبريزى، فرقه شيخيه ديگرى به‌پا كرد و مدعى جانشنى سيدكاظم شد و در برابر فرقه شيخيه حاج محمد كريمخان موضع گرفت.[2]
- حاج میرزا موسی
پس از وفات میرزا محمد، پسرش حاج میرزا موسی جانشین او گردید و راه پدر را ادامه داد. وی تحصیلات خود را در عتبات تکمیل کرده، از اشخاص با نفوذ تبریز و از علمای فعال آن جا در واقعه تحریمِ تنباکو بود.[3]
- میرزا علی ثقة الإسلام
پس از میرزا موسی، میرزا علی ثقة الإسلام؛ معروف به ثقة ااسلام دوم یا شهید، جانشین او شد که در سال ١٢٨٧ قمری در تبریز متولد شده، و در سال ١٣٣٠ قمری به سبب مبارزه بر ضدّ روسهاى تزارى ـ که خاک تبریز را اشغال کرده‌بودند ـ به دار آویخته شد.
- میرزا محمّد ثقة الإسلام
وی پس از برادرش میرزا علی به ریاست طایفه شیخیه رسید.
به اعتقاد مؤلّفِ کتابِ «بهاییان»، میرزا شفیع و فرزندانش خاصّه «ثقة الإسلام شهید» به قدری در رفع هر نوع اختلاف بین شیخیه و دیگر فقها و علما با متانت و تأمّل و آزادمنشی رفتار کردند، که عاقبت الأمر در اثر چنین مساعدت هایی، اختلافات برداشته شد و همه در یک صف در برابر بیگانه و اهل استبداد جهاد کردند و اهل خود را به اخذ موازین شرعی از مراجع تقلید تشویق می کردند و هیچ سعی و کوششی برای متمرکز ساختن نیروهای خود اعمال نکردند و مانند شیخیه حاج محمّد کریم خانی صریحا و صرفاً خود را در اصول و فروع دین، «فرقه ناجیه» نخواندند.[4]
ج. شیخیه احقاقیه
مشاهیر شیخیه احقاقیه آذربایجان عبارتند از:
- آخوند ملّا محمّد باقر اسکویی
آخوند ملّا محمّد باقر (1301 قمری) در فقه و اصول شاگرد مرحوم شیخ انصاری و در معقول و حکمت، شاگرد شیخ حسن گوهر بود. وی پس از درگذشت سید کاظم رشتی، ادعای جانشینی او را کرد و چون کتابی به نام «احقاق الحق و ابطال الباطل» در رد حاج محمّد کریم خان کرمانی نوشت، پیروان او به «احقاقی» معروف شدند و اکنون در آذربایجان، کربلا و کویت زندگی می‌کنند.[5]
- شیخ موسی
پس از شیخ محمّد باقر، فرزندش شیخ موسی (1364 – 1279 قمری) بر مسند پدر نشست، او نزد اساتیدی؛ مانند:
شیخ محمّد تقی هروی و شیخ حبیب اللَّه رشتی و شیخ هادی تهرانی، درس آموخت.
- شیخ علی حائری
پس از شیخ موسی، پسرش شیخ علی حائری (1386 – 1304 قمری) جانشین پدر شد. استادان او در نجف: آیة اللَّه سید محمّد کاظم یزدی و شیخ محمّد کاظم خراسانی و شیخ الشریعه اصفهانی، بودند، که از بعضی از آنها اجازه دریافت کرد.
- شیخ حسن احقاقی
پس از شیخ علی، برادرش شیخ حسن احقاقی (1318 – … )، مرجع فقهي شيخيّه آذربايجان و اسكو به شمار مي رفت.[6]
د. شیخیه العميد الاسلامي
مهم ترین فرد شیخیه عمید الاسلامی، ميرزا جواد عماد الاسلام است. پيروان ميرزا جواد عماد الاسلام را «شيخيه عميد الاسلامی (عماد الاسلامی)» مي نامند. گفته شده وی در مسجدی كه سليمان خان افشار در كنار مسجد جامع تبريز ساخته بود، نماز می خواند. وی استاد فلسفه بود. تعصب زيادی در شيخی گری نداشت و فقير و مستمند از دنيا رفت.[7]
[1]. ربانى گلپايگانى، علی، فرق و مذاهب كلامى، درس چهل و هشتم؛ شفتي بيدآبادي، محمدباقر بن محمدنقي، پرسش‌ها و پاسخ‌ها پيرامون عقايد شيخيه (زمينه‌ساز بابيت)، تحقيق: مركز تحقيقات كتابخانه مسجد سيد اصفهان.
[2]. نجفى، سيد محمد باقر، بهائيان، ص 152 و 153.
[4]. همان، ص 154.
[5]. مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامى، ص 269.
[6]. پرسش‌ها و پاسخ‌ها پيرامون عقايد شيخيه (زمينه‌ساز بابيت)، تحقيق: مركز تحقيقات كتابخانه مسجد سيد اصفهان؛ سایت اندیشه قم.
[7]. فرهنگ فرق اسلامى، ص 269؛ سایت اندیشه قم.