مهاجرت علامه حسن‌زاده آملی به قم

علامه حسن زاده آملی در تاریخ دوشنبه ۲۵ جمادی الاول سال ۱۳۸۳ قمری، برابر با ۲۲ مهر ۱۳۴۲ شمسی به قصد اقامت در قم، تهران را ترک کرد.[1] مدت اقامت ایشان در قم را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:

الف) تحصیل

استاد حسن زاده آملی به محض ورود به قم، به محضر علامه طباطبایی (رحمه الله) راه یافتند و به مدت 17 سال از آن وجود مبارک بهره بردند. ایشان در خدمت علامه طباطبایی کتاب‌های زیر را خواندند:

1. کتاب «تمهید القواعد» صائن الدین علی بن ترکه، که شرحی شریف بر «قواعد التوحید» ابن حامد ترکه است.
2. کتاب برهان منطق شفاء شیخ الرئیس؛ ابن سینا.
3. جلد نهم اسفار صدرالمتألهین به چاپ جدید که از اول باب هشتم کتاب نفس تا آخر آن می‌باشد.
4. کتاب توحید بحارالانوار مجلسی.
5. جلد سوم بحار که در مورد معاد و مسائل دیگر است.
6. تحقیق در مورد شعب علم، بحث از واجب تعالی و صفات او، تفسیر آیات قرآنی و تحقیق در عقائد حقه جعفری.[2]

از جمله کسانی که استاد علامه از محضرشان در قم کسب فیض نمود، استاد علامه حاج سید محمد حسن الهی طباطبایی تبریزی – برادر علامه طباطبایی– بود.

همچنین ایشان به مدت چهار سال یا بیشتر، جهت تعلم علوم ارثماطیقی[3] در محضر گران‌قدر عالم کامل، آقا سید مهدی قاضی تبریزی مشرف بوده‌اند. به فرمایش حضرت علامه: «ایشان در تعلیم من بذل جهد فرمود و او را بر من حقی است عظیم».

و نیز سالیانی در قم به محضر مبارک تنی چند از آیات عظام در دروس فقه افتخار تشرف داشتند. خود ایشان می‌فرمایند: «به خداوند سوگند، قلم و زبان به ادای شکر مِعشار (یک دهم) نیکی‌هایی که این مشایخ عظام در حقّ ما نموده‌اند وافی نیست؛ اگر چه علة العلل و مفیض علی الاطلاق، الله ربّ العالمین است».[4]

ب. تدریس، تألیف و تربیت شاگرد

علامه بعد از ورود به قم، علاوه بر تحصیل، تدریس معارف حقّه الهی و تعلیم فنون ریاضی را شروع نمود.[5] دروس منظومه حکیم سبزواری، اشارات شیخ الرئیس، اسفار ملاصدرا، شرح فصوص قیصری، شرح تمهید، مصباح الانس، دروس ریاضیات، هیأت، وقت و قبله، و… حاصل سال‌های تدریس ایشان در شهر قم است.[6] هم‌چنین بیشترین تألیفات علامه مربوط به دوره اقامت ایشان در قم می‌باشد. علاوه بر اینها در مدت حضور استاد در قم، شاگردان زیادی نیز در محضر علم و عمل وی پرورش یافتند.

[1]. حسن زاده آملی، حسن، در آسمان معرفت (تذکره اوحدی از عالمان ربانی)، گردآوری و تنظیم: بدیعی، محمد، ص 435.

[2]. در آسمان معرفت (تذکره اوحدی از عالمان ربانی)، ص 436 و 437.

[3]. منظور فنون علوم غریبه نظیر اوفاق، جفر، رمل، علم حروف، علم عدد و زُبُر و بیّنات و دیگر شعب ارثماطیقی است.

[4]. در آسمان معرفت (تذکره اوحدی از عالمان ربانی)، ص 438.

[5]. همان، ص 435.

[6]. گفت‌و‌گو (با علامه حسن حسن زاده آملی)، ص 104.