کپی شد
مهاجرت‌های شیخ بهایی
به گفته برخی از بزرگان، شیخ بهایی حدود ۳۰ سال از عمر شریف خود را در سفر گذراند و به شهرها و کشورهای گوناگونی سفر نمود، اما این مطلب با توجه به اشتغالات اجتماعی و تألیفات فراوان او و عهده‌داری منصب شیخ الاسلامی و قضاوت، اغراق‌آمیز می‌نماید. بعضی منابع[1] سفر ممتد و طولانی بهائی را قبل از شیخ الاسلامی او در اصفهان دانسته‌اند.
از مسافرت‌های بهائی اطلاع دقیقی در دست نیست. مستندترین گزارش سفر بهائی را شاگرد او سید حسین بن سید صدر کرکی عاملی معروف به مجتهد کرکی (متوفی ۱۰۷۶ ق) که چهل سال ملازم وی بوده، گزارش کرده‌است.[2] متأسفانه جز چند یادداشت مختصر توسط بعضی اطرافیان و همراهان شیخ، سفرنامه‌ای از این سفرهای جند ساله بهدست ما نرسیده است.[3]
او مبلّغ تشیّع بود و رنج سفر را بهجان خرید و برای زنده نگه داشتن فرهنگ شیعی زحمتهای فراوانی متحمل شد. مشکلات سفر در آن زمان فراوان بود. خطر حمله دزد، درندگان، گم‌کردن راه، تشنگی و در بیابان ماندن و ده‌ها خطر دیگر که در برابر اراده پولادین او ناچیز می‌نمود. او دل به حجره مدرسه، دربار، مقام شیخ الاسلامی، ریاست علمای شیعه و مرجعیت مردم نبست و برای مبارزه با شبیخون دشمنان اسلام به فرهنگ تشیّع به میان توده مردم شتافت، با دردها آشنا شد، آنگاه به مداوای جامعه مریض اسلام پرداخت. او لحظه‌ای از تحصیل، تدریس، تبلیغ، عبادت و تألیف غافل نبود و برخی از کتاب‌هایش را در سفرها نوشت.
بهاءالدین عاملی پس از دوران رشد و تحصیل، از اصفهان به عراق و حجاز رفت و عتبات عالیات را زیارت نموده و حج خانه خدا را نیز به انجام رساند. بهائی در (۹۹۱ ق) به حج و در رمضان (۹۹۲ ق) در راه بازگشت از حج، به تبریز رفت و مدتی (تا ۹۹۳ ق) در آن‌جا ماند. در کشکول شیخ اشاراتی به این سفر[4] و نیز در سفینه‌ای که چند صفحه آن به خط شیخ بهائی بوده، آمده است.
از جمله سفرهای مهم و تاریخی مرحوم شیخ بهائی، سفر پیاده او به مشهد، همراه شاه عباس است. در ۲۵ ذیحجه ۱۰۰۸ قمری، شاه عباس بهشکرانه فتح خراسان، پیاده از طوس به مشهد رفت. سه سال بعد در ۱۰۱۰ قمری نیز بهموجب نذری که داشت، به همین کیفیّت (پیاده) از اصفهان به مشهد رفت و سه ماه در آن‌جا ماند. احتمالاً شیخ در هر دو سفر، شاه عباس را همراهی میکرده است.[5]
شیخ بهایی سفری هم به کَرْک نوح در جبل عامل داشته و در آن‌جا با شیخ حسن صاحب کتاب معالم (متوفی ۱۰۱۱ ق) دیدار کرده است. از آثار وی چنین برمیآید که وی به شهرهای دیگری؛ چون کاظمین (۱۰۰۳ ق)، هرات شوال (۱۰۱۰ ق)، آذربایجان و اران (۱۰۱۵ ق)، گنجه صفر (۱۰۱۵ ق)، قم ذیقعده (۱۰۱۵ ق) و در سالی که شاه عباس برای جنگ گرجستان به شمال غربی ایران رفته بود، به شیروان و آمِد نیز مسافرت کرده است.
او همچنین سفری به کشور مصر داشته و در آن‌جا کتاب معروف خود، کشکول را تألیف کرده‌است. وی سفر به کشورهای روم، شام و بیت‌المقدس را پس از مراجعت از مصر، در برنامه خویش داشت. شیخ بهایی از شام عازم حلب شد و در پایان عمر خویش به اصفهان برگشت و سالیانی چند در آن دیار ساکن شد.[6]
[1]. زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، گردآورنده: شوقی، ضیف، ج ۲، ص ۳۴۶.
[2]. خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، محقق: ساعدی خراسانی، محمدباقر، ج ۷، ص ۵۶ – ۵۹.
[3]. صدر، سیدحسن، تکمله امل الآمل، تصحيح و تنظيم: حسینی اشکوری، احمد، به اهتمام: مرعشی، سید محمود، ص ۳۴۳.(در پاورقی دو پنج آمده: صدر، سیدحسن، شرح فقیه، به نقل از تکمله امل الآمل،)
[4]. بهائى، محمد بن حسین، كشكول (كليات اشعار و آثار فارسى شيخ بهائى)، ج 1، ص 98.
[5]. شيخ بهائى، محمد بن حسین، كليات اشعار و آثار فارسى شيخ بهائى، ص 25 – 27، نشر محمودى، چاپ اول، تهران، 1352 ش؛ نرم افزار شیخ بهایی، نور.
[6]. حداد عادل، غلامعلی، پور جوادی، نصر الله، میرسلیم، مصطفی، طاهری عراقی، احمد (بنیاد دائرة المعارف اسلامی)، دانشنامه جهان اسلام، ج 1،ص 2154؛ کلیه مطالب برگرفته از سایت ویکی فقه.