منشأ دین

بحث درباره منشأ دین یکی از بحث‌های مهمی است که توجه پژوهشگران دین در عصر جدید را به خود جلب کرده است. مقصود از منشأ دین دو چیز است:

الف. دین به عنوان یک واقعیت تاریخی چگونه پدید آمده است، آیا منشأ پیدایش آن طبیعی و بشری بوده است یا ماوراء طبیعی و الهی؟

ب) منشأ یا عامل گرایش انسان به دین در طول تاریخ چه بوده است؟، آیا منشأ آن امری درونی بوده است یا بیرونی؟، و آن عامل درونی یا بیرونی چه بوده است؟

درباره مسئله اول باید گفت: منشأ و خاستگاه دین، اراده الهی برای هدایت آدمیان است که در قالب انزال وحی بر پیامبران تجلی می یابد. اگر خدایی نمی بود، یا خداوند متعال مخلوقات خویش را به حال خود رها ساخته بود، دین بر بنیانی عقلی استوار نبود.[1] پس دین یک پدیده الهی است. خداوند دین را تشریع کرده و توسط پیامبران الهی به بشر عرضه کرده است. اساس و گوهر دین، تسلیم بودن در برابر مشیت و اراده الهی است. «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ؛[2] دین در نزد خدا، اسلام (و تسلیم بودن در برابر حق) است». این حقیقت و گوهر یگانه در دوره‌ های مختلف تاریخ در قالب شریعت ‌های آسمانی در اختیار بشر قرار گرفته است. این شریعت‌ ها عبارتند از: شریعت نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و پیامبر اسلام (علی نبینا و آله و علیهم السلام).

آن چه گفته شد مربوط به ادیان و شریعت‌های آسمانی و حق است. در طول تاریخ، ادیان و مذاهب دیگری نیز پدید آمده است که منشأ بشری داشته‌اند و هیچ یک از آنها مصداق دین و شریعت حق نمی‌باشند. هر چند در آنها نیز معارف و احکامی درست و هماهنگ با شریعت‌های راستین یافت می‌شود که یا از عقل و فطرت آدمی سرچشمه گرفته، و یا برگرفته از تعالیم وحیانی می‌باشد.[3]

درباره مسئله دوم، دیدگاه‌های متفاوتی اظهار شده است که مجموع آنها را می‌توان به دو دیدگاه طبیعت گرایانه و خداباورانه تقسیم کرد.[4]

[1]. یوسفیان، حسن، کلام جدید، ص 51.

[2]. آل عمران، 19.

[3]. ربانی گلپایگانی، علی، درآمدی بر کلام جدید، ص 81 و 82.

[4]. همان، ص 81.