کپی شد
منابع فقه اهل سنت
صاحب نظران مسائل اسلامی و کارشناسان علوم دینی؛ یعنی فقها و مجتهدان، احکام و قوانین الاهی را از مآخذی استنباط و استخراج می نمایند که به آن، منابع فقه یا منابع اجتهاد و یا ادله احکام گفته می شود.
فقهاى مذاهب اسلامى در بارۀ منابع فقه، نظريات مختلفى بيان داشته‌اند. این اختلاف نظر نه تنها بین فقهای شیعه و فقهای سنّی هست، بلکه بین فقهای اهل سنت نیز وجود دارد كه به طور فشرده به بخشى از آنها اشاره مى‌شود:
الف: چنانكه علامه ابو زهره در كتاب تاريخ «المذاهب الاربعة» نقل مى‌كند، فقهاى حنفى مذهب (پیروان ابوحنیفه، نعمان بن ثابت)، منابع اجتهاد را عبارت از كتاب (قرآن)، سنت متواتره، اقوال صحابه، اجماع صحابه، قياس، استحسان و نظر عرف دانسته‌اند.[1]
ب : جمعى مثل علماى مذهب مالكى (پيروان مالک بن انس)، به كتاب، سنت، اجماع اهل مدينه، مصالح مرسله (نوعى قياس)، قول صحابى غير مستند به رأى و قياس منصوص العلة، به عنوان منابع اجتهاد معتقدند، كه دكتر صبحى محمصانى در كتاب «فلسفة التشريع فى الاسلام» به اين نظريه اشاره دارد.[2] همچنین به مالک بن انس، نسبت داده شده است، که معتقد است منابع اجتهاد عبارتند از: كتاب، سنت، اجماع، قياس، استحسان، قاعدۀ استصلاح، مذهب صحابى، سد ذرايع، فتح ذرايع، قانون سلف، استصحاب، استقراء، برائت اصليه، عادت، عرف، استدلال و …[3]
ج : گروهى مانند فقهاى شافعى (پيروان محمد بن ادريس شافعى)، كتاب، سنت، اجماع، قياس مستنبط العلة، قياس تشبيه و تمثيل را به عنوان منابع اجتهاد پذيرفته‌اند كه اين نظريه نيز در كتاب «فلسفة التشريع فى الاسلام» و غير آن بيان گرديده است.[4]
د : عده‌اى مانند دانشمندان حنبلى (پيروان احمد بن حنبل شيبانى)، منابع اجتهاد را عبارت از: كتاب، سنّت، قياس منصوص العلة، قياس تشبيه و تمثيل (در صورت ضرورت) و فتاواى صحابه (در صورتى كه مخالف با كتاب و سنت و حتى، مخالف حديث مرسل و ضعيف نباشد) دانسته‌اند.[5]
هـ: دسته‌اى مانند علماى مذهب ظاهرى كه از داود بن على ظاهرى اصفهانى تبعيت مى‌كنند، به كتاب، سنّت و اجماع معتقدند، ضمن آن كه براى اجماع پس از عصر خلفا، جايگاهى قايل نيستند. به طورى كه ابن حزم اندلسى ظاهرى -دومين پيشواى مذهب ظاهرى- مى‌گويد: «هر كس دعوى اجماع آنها (يعنى مسائلى كه پس از عصر خلفا، طرح شده است) را نماید، دروغ گفته است».[6]
در هر حال، ناگفته نماند كه در بین اهل سنت، ديدگاهها ی ديگرى نيز وجود دارد؛ مانند آن چه استاد محمد دواليبى در كتاب «المدخل إلى علم اصول الفقه» از آن به عنوان منابع استنباط احكام ياد كرده است كه عبارتند از: كتاب، سنت، اجماع و اجتماع.[7] محمد رشيد رضا، نويسندۀ معروف نيز در كتاب «الوحی المحمدی» همين نظريه را پذيرفته است.[8]
و: منابع اجتهاد در فقه شیعه عبارت است از قرآن، سنت (قول و فعل و تقریر معصوم)، اجماع کاشف از قول معصوم، و عقل[9]. اين اعتقاد غالب فقهاى اماميه «مذهب جعفرى» است. بعضى مانند علماى اخباری كه از پيروان «ملا محمد امين استرآبادى» هستند، تنها كتاب و سنت را به عنوان منبع استنباط احكام پذيرفته‌اند. و برخى از آنها نیز منابع اجتهاد را منحصر به سنت دانسته‌اند.[10]
[1] . جناتى، محمد ابراهيم، منابع اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامى، ص 3، بی جا، بی تا.
[2]. همان.
[3]. همان، ص 5.
[4]. همان، ص 4.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. همان، ص 4و 5.
[9]. ر.ک: نمایه: مذاهب فعال در افغانستان و پاکستان، سؤال 1883، (سایت اسلام کوئست: 1932)؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، کتاب نامه تکمیل شود.
[10]. منابع اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامى، ص 3.