مقدمات حج

انجام هر کاری نیاز به تحصیل مقدماتی دارد. در حج علاوه بر ضرورت آماده ساختن وسایل و لوازم، بر مقدمات دیگری نیز تأکید شده است. حج قلّه ای است که برای رسیدن به آن، بایستی از تپه ها و کوه های مرتفع عبور کرد تا بدان رسید. امام صادق (ع) به عیسی بن منصور فرمود: ای عیسی! من دوست دارم خداوند تو را بدین گونه ببیند که در فاصله بین دو حج، مشغول تهیه مقدمات برای حج دیگر هستی.[1]

با توجه به آموزه های دینی به برخی از مقدمات حج اشاره می­کنیم.

1. پس انداز برای حجّ: آمادگی برای حج و مطرح بودن آن در زندگی، به قدری مهم است که پس انداز برای آن، مورد ترغیب قرار گرفته است. امام صادق (ع) فرمود: هر یک از شما، وقتی سودی حاصل کرد، اگر قدری از آن را کنار بگذارد و بگوید: این برای حج است… زمانی که ایام حج فرا برسد، هزینه حج او آماده است و به راحتی عازم سفر می‌‌شود، امّا اگر هر سودی كه به دست آورد، هزینه کرد (و پس انداز نکرد)، وقتی زمان حج می‌‌رسد، بایستی از سرمایه هزینه کند و این کار بر او گران می‌‌آید.[2]

2. حجّ با مال حلال: از جمله مقدمات ضروری حج، استفاده از توشه حلال در این مسیر است. این موضوع گرچه از مقدمات و گاه آداب حج دانسته شده، ولی آن را باید از واجبات و ضروریات حج دانست؛ چون حج با مال حرام و شبهه ناک حج نیست.

رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: اگر حاجی با مال حرام حج به جا آورد و بگوید: «لبیک اللهم لبیک» خداوند در پاسخ او می گوید: «لالبیک و لاسعدیک»، این لبیک به او برگشت داده می‌‌شود.[3]

در روایات، حج مبرور، مقابل حج مأزور آورده شده است. «حج مأزور» حجی است که با مالی که  به زور (ناحق) به دست آورده انجام می‌‌گیرد. روشن است که حج گزار اگر با مال ناپاک حج به جا آورد، در خلاف مقتضای حج، – که عبودیت خداوند است – گام برداشته است.

 تقوا شرط قبولی هر عمل است: «(زيرا) خدا تنها از پرهيزگاران مى‏پذيرد»[4] و عبادتی که مقدمات آن، از حلال تهیه نشده باشد، از (تقوا) تهی است و با چنین عملی تقرّب حاصل نمی‌شود. در حقیقت عبادت بدون تقوا، دچار تضاد درونی است چون از یک سو کار انجام شده مخالف فرمان خداوند و دور کننده انسان از اوست و از جهت دیگر او می‌‌خواهد با چنین ترکیبی از عمل، به خداوند تقرب پیدا کند. در این صورت آنچه (مقرِّب) است با آنچه (مبعَّد) است، در یک نقطه تلاقی می‌كند، در حالی كه دو ضد در یک نقطه، جمع نمی‌شوند.

3. تهیه بهترین و پاکیزه‌‌ ترین توشه برای حجّ: حج بایستی با مال حلال باشد؛ ولی علاوه بر آن تأکید شده است که زاد و توشه حج یا عمره، از بهترین ها باشد: امام سجاد (ع) هنگامی که براى حجّ یا عمره به مكّه می رفت، از لذیذترین و بهترین موادّ؛ مانند بادام، شكر، آرد ترش و شیرین كرده توشه می ساخت.[5]

حج و عمره مظهر غنای جامعه اسلامی است؛ از همین رو به برگرفتن بهترین توشه، توصیه شده است. رسول خدا (ص) فرمود: خداوند زیاده‌ روی را دوست نمی‌دارد، مگر در حج و عمره. [6] این نکته تأکیدی بر الگوی (استغنا) در حیات جامعه اسلامی است و این که در راه خدا، همه سرمایه‌‌ ها و بهترین آنها را باید به کار گرفت.