مفهوم شناسی بورس

چکیده مفهوم‌شناسی بورس

بورس در لغت فرانسوی (la Bourse) به معنای بازار سهام و اوراق بهادار، و در لغت انگلیسی (bourse)، به معانی بازار ارز، صرافی، کیسه، حمل، و قیمت آمده است. بورس در لغت‌نامه‌های فارسی، واژه‌ای فرانسوی معرفی شده و به این معانی آمده است: خرید و فروش اوراق بهادار، و مکان خرید و فروش اوراق بهادار و سهام.

مترادف واژه بورس در انگلیسی، «exchange» (اِکسچَنج)، و در فارسی، «بهابازار» است. بورس‌ در اصطلاح علم اقتصاد، بازاری است که در آن دارایی‌های مختلف اعم از کالا، ارز و اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد.

با مقایسه مفهوم لغوی بورس و مفهوم اصطلاحی آن می‌توان گفت: این دو ارتباط نزدیکی با یکدیگر داشته، بلکه مفهوم اصطلاحی آن از مفهوم لغوی آن گرفته شده است.

مفهوم لغوی بورس

بورس در لغت فرانسوی (la Bourse) به معنای بازار سهام و اوراق بهادار،[1] و در لغت انگلیسی (bourse)، به معانی بازار ارز،[2] صرافی، کیسه، حمل، و قیمت آمده است.[3] این کلمه در لغت‌نامه‌های فارسی، واژه‌ای فرانسوی معرفی شده و به این معانی آمده است: خرید و فروش اوراق بهادار، بها بازار،[4] مکان خرید و فروش اوراق بهادار و سهام، و مکان مخصوص خرید و فروش کالایی خاص، مانند بورس اتومبیل.[5]

 

واژه‌های مترادف بورس

مترادف واژه بورس در انگلیسی، «exchange» (اِکسچَنج)، و به معانی معاوضه، مبادله، ردوبدل، عوض، ارز، اسعار، بورس، صرافی و جای معاملات ارزی و سهامی آمده است.[6] مترادف این واژه در فارسی، «بهابازار» است.[7]

پیشینه واژه بورس

بورس از نام فردی بلژیکی، به نام «ون در بورزه» (Van Der Burze) گرفته شده است. در اوائل قرن پانزدهم میلادی صرافان جهت داد و ستد کالا، پول و اوراق بهادار، در شهر بورژ در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تربوئرس، مقابل خانه وی گرد می‌آمدند. اعضای خانواده بورزه که عموماً بازرگان و هتل‌دار بودند، دارای علامت خانوادگی «سه کیسه چرمی» بودند که بر سر در خانه آنان حک می‌شد. با توجه به این که در زبان فرانسه به کیسه‌های چرمی، Bursa گفته می‌شود، به نظر می‌رسد کلمه بورس یا از نام خانوادگی و یا از علامت خانوادگی آنان گرفته شده باشد.[8]

تفاوت مفهوم لغوی بورس با بانک

مفهوم لغوی بورس با مفهوم لغوی بانک متفاوت است، زیرا بانک در لغت انگلیسی (bank) به این معانی آمده است: کنار، ساحل، پشته، توده، سد کردن، کپه کردن، کار بانکی کردن، در بانک گذاشتن،[9] لب، ضراب‌خانه، سیل گیر، خامه.[10] این واژه در بعضی دانشنامه‌ها این گونه معرفی شده است: واژهٔ بانک در زبان انگلیسی میانه از زبان فرانسوی میانه  (banque)و آن هم از واژه ایتالیایی قدیم  bancaو آن نیز از واژه آلمانی بسیار قدیمی banc,bank,”bench.counter” گرفته شده است. Benchها (نیمکت‌ها) به عنوان میزها یا شمارش‌گرهای مبادله در حین دوره رنسانس توسط بانک‌داران فلورانتین[11] مورد استعمال قرار می‌گرفتند که مذاکرات و مبادلاتشان را پشت میزهایی انجام می‌دادند که با رومیزی‌های سبز رنگ پوشیده شده بود.[12]

دهخدا، این کلمه را ابتدا واژه‌ای فرانسوی معرفی نموده، سپس می‌نویسد: از ایتالیایی بانکا؛ به معنای میزی است که روی آن چیزهایی می‌فروشند.[13]

با دقت در معنای واژه بانک، تفاوت آن با واژه بورس روشن می‌شود، زیرا هیچ یک از معانی واژه بورس، نظیر بازار سهام و اوراق بهادار،[14] بازار ارز،[15] صرافی، کیسه، حمل، و قیمت،[16] خرید و فروش اوراق بهادار، بها بازار،[17] مکان خرید و فروش اوراق بهادار و سهام، و مکان مخصوص خرید و فروش کالایی خاص، مانند بورس اتومبیل، در بین معانی لغوی بانک ذکر نشده است.[18]

مفهوم اصطلاحی بورس

برای آشنایی با معنای اصطلاحی بورس، مناسب است ابتدا تعریفی از «بازار» ارائه شود. در یک تعریف ساده، می‌توان گفت که بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می‌گیرد؛ و ساده‌تر این است که گفته شود هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه‌ برقرار شود و معامله‌ای صورت پذیرد بازار تشکیل شده است. در بازارها به طور کلی دو نوع دارایی، دارایی‌های واقعی و دارایی‌های مالی، مورد معامله قرار می‌گیرند. دارایی‌های واقعی همان دارایی‌های فیزیکی هستند، مثل زمین، ساختمان و انواع کالا، مانند ماشین، لوازم خانگی و …. اما دارایی‌های مالی، دارایی‌های کاغذی و اَسنادی هستند، مثل سهام و اوراق مشارکت. بورس‌ بازاری است که در آن دارایی‌های مختلف مورد معامله قرار می‌گیرد.[19]

بورس امروزه در چند معنا به کار می‌رود: نفس اجتماع تجار و کارگزاران؛ محل تجمع تجار و کارگزاران؛ زمان یا خود عملیات تجارتی بورسی.[20]

مترادف اصطلاح بورس

مترادف اصطلاح بورس در فارسی، «بهابازار» است. از آن جایی که یکی از دارایی‌هایی که در بورس مورد معامله و خرید و فروش واقع می‌شود، اوراق بهادار است، به آن «بها‌بازار» نیز گفته می‌شود.^[21]

تفاوت اصطلاح بورس با بانک

بانک نهادی است که به عملیات پولی، مالی و اعتباری می‌پردازد. کار بانک و به عبارت دیگر بانک‌داری عبارت است از ارائۀ خدمات و عملیات بانکی در زمینه‌های پولی، مالی و اعتباری، همچون نقل و انتقال پول، نگهداری سرمایه و سپرده اشخاص و به کارگیری آن در جهت رشد و توسعۀ اقتصادی، صدور بروات و حواله‌های تجاری، اعطای اعتبار و وام به اشخاص، تأمین اعتبار در جهت توسعۀ تجارت، کشاورزی و صنعت، نگاهداری اموال و اوراق بهادار اشخاص، خرید و فروش فلزات قیمتی و ارز و انتشار اسکناس و اوراق بهادار.[22]

بورس‌ بازاری است که در آن دارایی‌های مختلف اعم از ارز، کالا، و اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد.[23]

با مقایسه این دو اصطلاح می‌توان نتیجه گرفت که عملیات بانکی بسیار فراتر از عملیات بورسی است؛ یعنی در بانک کارهای مختلفی صورت می‌گیرد که در بورس صورت نمی‌گیرد. در بورس صرفا خرید و فروش دارایی‌های مختلف انجام می‌شود تا از این راه سودی، عائد سهام‌دار شود. هر چند سودی که در بورس به دست می‌آید، به مراتب بیشتر از سودی است که در سپرده‌گذاری در بانک‌ها به دست می‌آید. سپرده‌گذاری در بانک برای آن دسته از افرادی مناسب است که تمایلی به ریسک‌پذیری مالی و فعالیت با سرمایه خود را ندارند و ترجیح می‌دهند پول خود را در محلی امن گذاشته و مبلغ مشخصی را به صورت ماهیانه و یا سالیانه دریافت کنند. در حالی که سپرده‌گذاری در بورس به دلیل نوسان قیمت‌ها، همراه با ریسک بوده و برای آن دسته از افرادی مناسب است که به میزان مشخص و یک‌نواختی از درآمد قانع نیستند و همواره خواهان درآمد و سود بالا هستند.[24]

 

ارتباط معنای لغوی بورس با معنای اصطلاحی آن

با مقایسه مفهوم لغوی بورس و مفهوم اصطلاحی آن می‌توان گفت: این دو ارتباط نزدیکی با یکدیگر داشته، بلکه مفهوم اصطلاحی آن از مفهوم لغوی آن گرفته شده؛ زیرا بورس در لغت فرانسوی (la Bourse)؛ به معنای بازار سهام و اوراق بهادار،[25] و در لغت انگلیسی، یکی از معانی  آن، بازار ارز،[26] است. در لغت نامه‌های فارسی نیز، به معانی خرید و فروش اوراق بهادار،[27] مکان خرید و فروش اوراق بهادار و سهام، و مکان مخصوص خرید و فروش کالایی خاص، مانند بورس اتومبیل[28] آمده است و جمع اینها همان تعریفی است که از معنای اصطلاحی بورس‌ شده است: بازاری که در آن دارایی‌های مختلف اعم از ارز، کالا و اوراق بهادار، مورد معامله قرار می‌گیرد.[29]

کتابنامه مقاله مفهوم‌شناسی بورس

1. جمعی از نویسندگان؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی؛ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1367ش.
2. حییم، سلیمان؛ فرهنگ معاصر انگليسي ـ فارسي حييم؛ ‌نشر فرهنگ معاصر، چاپ دوازدهم، تهران، 1381 ش.
3. دیکشنری آنلاین آبادیس.
4. دیکشنری بیاموز.
5. سایت بورس فارسی.
6. سایت پژوهه.
7. سایت دانشنامه جهان اسلام.
8. سایت واژه یاب.
9. سایت ویکی پدیا.
10. شرکت بورس اوراق بهادار، «آن‌چه باید بدانیم: بورس در 20 دقیقه»، ماهنامه بورس، شماره 89، فروردین و اردیبهشت 1389.
11. فنایی، سید مجتبی، دانستنی‌های بورس و بازار سرمایه، ماهنامه بورس، شماره 86.

[1]. دیکشنری بیاموز.

[2]. حییم، سلیمان، فرهنگ معاصر انگليسي ـ فارسي حييم، ص 78.

[3]. دیکشنری آبادیس، واژه «بورس».

[4]. سایت واژه یاب، واژه «بورس»، فرهنگ فارسی معین.

[5]. همان، فرهنگ فارسی عمید.

[6]. حییم، سلیمان، فرهنگ معاصر انگليسي ـ فارسي حييم، ص 265؛ دیکشنری آبادیس، واژه «بورس».

[7]. سایت واژه یاب، واژه «بورس»، فرهنگ فارسی معین؛ دیکشنری آبادیس، واژه «بورس».

[8]. فنایی، سید مجتبی، دانستنی‌های بورس و بازار سرمایه، ماهنامه بورس، شماره 86، ص 74؛ سایت پژوهه، مقاله بورس؛ سایت دانشنامه جهان اسلام، مقاله «بازار اوراق‌ بهادار و سهام».

[9]. حییم، سلیمان، فرهنگ معاصر انگليسي ـ فارسي حييم، ص 56.

[10][10]. دیکشنری آنلاین آبادیس.

[11]. وابسته به شهر فلورانس (در ایتالیا) و مردم و فرهنگ آن.

[12]. ویکی پدیا.

[13]. سایت واژه‌یاب، واژه بانک.

[14]. دیکشنری بیاموز.

[15]. فرهنگ معاصر انگليسي ـ فارسي حييم، ص 78.

[16]. دیکشنری آبادیس، واژه «بورس».

[17]. سایت واژه یاب، واژه «بورس»، فرهنگ فارسی معین.

[18]. همان، فرهنگ فارسی عمید.

[19]. شرکت بورس اوراق بهادار، «آن‌چه باید بدانیم: بورس در 20 دقیقه»، ماهنامه بورس، شماره 89، ص 27.

[20]. سایت دانشنامه جهان اسلام، مقاله «بازار اوراق‌ بهادار و سهام».

[21]. سایت واژه یاب، فرهنگ فارسی معین.

[22]. جمعی از نویسندگان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بانک و بانکداری، ج 11، ص 280.

[23]. شرکت بورس اوراق بهادار، «آن‌چه باید بدانیم: بورس در 20 دقیقه»، ماهنامه بورس، شماره 89، ص 27.

[24]. سایت بورس فارسی، «سرمایه گذاری در بورس بهتره یا بانک؟».

[25]. دیکشنری بیاموز.

[26]. حییم، سلیمان، فرهنگ معاصر انگليسي ـ فارسي حييم، ص 78.

[27]. سایت واژه یاب، واژه «بورس»، فرهنگ فارسی معین.

[28]. همان، فرهنگ فارسی عمید.

[29]. ر.ک: شرکت بورس اوراق بهادار، «آن‌چه باید بدانیم: بورس در 20 دقیقه»، ماهنامه بورس، شماره 89، ص 27.