مفهوم شناسی بدعت

بدعت در لغت به معنای کار نو و بی سابقه است. همان طور که در قرآن آمده است: بَدِيعُ السَّمَوتِ وَ الاَرضِ (هستى بخش آسمان ها و زمين اوست‏)[1] و در اصطلاح به معنای ” ادخال ما ليس من الدين في الدين” است؛ يعنی نسبت دادن چيزی به دين در حالی که در واقع جزء دين و شريعت نيست.

درباره تعریف اصطلاحی بدعت دو نکته مورد توجه است:

1. بدعت نوعی تصرف در دين، از طريق افزون يا کاستن شريعت است. بنابر اين آن جا که نوآوری، ربطی به دين و شريعت نداشته باشد، بلکه به عنوان يک مسأله عرفی و عادی انجام گيرد، بدعت نخواهد بود؛ مثلاً اگر ملّتی یک روز خاص را برای خود به عنوان روز جشن و شادی معين کند، اما نه به اين قصد که شرع چنين دستوری داده است، چنين کاری بدعت نيست هرچند بايستی حليت و حرمت آن از جهات ديگری مورد بحث و بررسی قرار گيرد.

از اين جا روشن می شود که بسياری از نوآوری های بشری در زمينه هنر، ورزش، صنعت، و … از قلمرو بدعت اصطلاحی بيرون بوده و آن چه درباره آنها مطرح است مسئله حلال و حرام بودن آنها از جهات ديگر است که خود ملاک و مقياس خاص خود را دارد.

2- منظور از امر تازه و بی سابقه در دين اين است که با هيچ يک از قوانين و مقررات جزئی و کلی اسلام هماهنگی و سازگاری نداشته باشد، و نتوان مقررات کلی اسلام را بر مصاديق جديد و تازه، تطبيق کرد.[2]
توضيح اين که: اساس بدعت در شرع به اين نکته باز می گردد که کسی چيزی را به عنوان این که يک امر شرعی است و دين به آن فرمان داده به کار برد، در حالی که برای مشروعيت آن، اصل يا ضابطه ای در شرع وجود نداشته باشد؛ ولی هرگاه کاری را که انسان به عنوان يک عمل دينی انجام می دهد و دليل شرعی (به صورت خاص، يا کلی و عام) بر مشروعيت آن وجود داشته باشد، آن عمل بدعت نخواهد بود.

[2]. با استفاده از، منشور عقايد، آيت الله سبحاني، صفحه 219 به بعد.