معنای زنده بودن پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیه السلام)

از دیدگاه تشیع پیامبر و اهل بیت او، صرفاً معلمینی نیستند که صرفاً تعلیمات خود را ارائه داده و آثار خود را بر جای گذاشته و از میان ما رفته باشند، بلکه آنان وجودهای شریفی هستند که همواره حاضر بوده و به ویژه نسبت به متابعین خود و طالبان حقیقت اشراف دارند. هر چند این معنا در مورد امام زندۀ شیعیان (امام زمان) به طور بارزتری نمایان است، ولی قاعدۀ هدایت باطنی و حضور زنده و مؤثر به خصوص در امور مربوط به توسلات معنوی، در مورد همۀ چهارده معصوم می تواند صادق باشد.

این دیدگاه در مورد معصومین، بیشتر بر جایگاه قدسی و مقامات باطنی آنان تکیه دارد و از این لحاظ، تفاوتی بین زنده و مرده و حاضر و غایب آنان وجود نخواهد داشت.

مبنای کلامی، قرآنی و عقلی این مدعا قبل از هر چیز بر تجرد نفس ناطقه و حیات حقیقی انسان تکیه دارد، که حیاتی برتر از حیات مادی است. چنان که در بسیاری از زیارت های ائمه این گونه آمده است: “أَشْهَدُ أَنَّكَ تَشْهَدُ مَقَامِي وَ تَسْمَعُ كَلَامِي وَ أَنَّكَ حَيٌّ عِنْدَ رَبِّكَ تُرْزَقُ”؛[1] شهادت می دهم که، مرا می بینی و کلام مرا می شنوی و زنده ای و نزد پروردگارت روزی داده می شوی. عبارت “انک حیّ عند ربک ترزق”  اشاره به این آیۀ قرآن دارد: “وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ”؛[2] هرگز گمان مبر، آنها که در راه خدا کشته شده اند مردگانند، بلکه آنها زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند.[3]

این آیه در مقام اثبات حیاتی حقیقی و برتر برای شهدا است و مدعی است که پس از مرگ نه تنها از حضور و حیات و قدرت روحی آنان کم نشده، بلکه بر گسترۀ اشراف و  وسعت وجودی آن اضافه شده است. گفتنی است که این حقیقت در مورد پیامبر و ائمه در اوج خود صادق است؛ چرا که کمترین مقامی که آنان دارند، مقام معنوی شهادت است. بنابراین، زنده بودن پیامبر (ص) و اهل بیت او به همین معنای مذکور است، نه این که آنان در جسم دنیوی حضور داشته باشند؛ چرا که هریک از چهارده معصوم به غیر از امام زمان (عج) در مقطع زمانی خاصی زندگی دنیوی داشته و در نهایت به شهادت رسیده یا به موت طبیعی از میان بشریت رخت بر بسته اند.

بنابراین، توجه به وسعت و گسترۀ قدرت های روح، ما را به این حقیقت منتقل می کند که مرگ و فقدان جسم دنیوی تأثیری ذاتی در آثار آن نخواهد داشت و این امر در مورد پیامبر (ص) و ائمه (ع) که اتصال با روح الاهی دارند، به مراتب بیشتر خواهد بود، هر چند کیفیت این حقایق باطنی را نمی توان در مباحث ظاهری و با عقل جزئی درک نمود. کمترین ادراک ما از این حقایق، همان تأکید قرآنی بر حیات حقیقی است که پس از مرگ محقق است و نمی توان این حیات و زنده بودن، به معنای حقیقی کلمه را، محدود به زمان حیات دنیوی دانست: “وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ”؛[4] این زندگی دنیا جز لهو و لعب چیزی نیست و زندگی واقعی سرای آخرت است، اگر آنها می دانستند.

به این ترتیب، دلایل نقلی این مطلب در قرآن، آیات بسیاری است که بر حیات پس از مرگ و قبل از قیامت تأکید دارد و از همه مهم تر حیات برتری است که برای شهدا، در آیۀ مذکور نسبت داده شده است. علاوه بر قرآن، روایات و زیارات معتبر بسیاری بر این معنا دلالت دارد و به طور کلی روایات مربوط به مقامات باطنی چهارده معصوم (ع) که حجم زیادی را به خود اختصاص داده، بیش از آن است که کسی در حقیقت این مدعا تردید کند.

همچنین ساده ترین دلیل عقلی که بر این مطلب دلالت دارد همچنان که گذشت ؛ تجرد نفس و علم و آگاهی و قدرت روح است که دارای حیات حقیقی بوده و منحصر به حیات دنیوی نیست، بلکه حیات حقیقی آن چیزی است که بعد از مرگ برای روح محقق می شود.

در پایان تذکر این نکته لازم باشد که، گذشته از این که معصومین دارای حیات برتری هستند که زنده و مرده و حاضر و غایب آنها تفاوتی در این حیات برتر ندارد – و این امر دلالت بر سعۀ وجودی آنان دارد – ولی در بعد دیگری از مباحث مربوط به تشیع و از باب تأکید بر لزوم وجود امام زمان (عج)، در ضمن روایات بسیاری بر وجود امامی زنده که در قید حیات دنیوی باشد (امام حیّ) نیز تأکید شده است؛ از جمله راوی از امام صادق (ع) چنین نقل می کند:

“سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ إِمَامٌ حَيٌّ ظَاهِرٌ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً قَالَ قُلْتُ إِمَامٌ حَيٌّ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ إِمَامٌ حَيٌّ إِمَامٌ حَيٌّ”؛[5] از امام صادق شنیدم که می فرمود : هرکس از دنیا برورد و امامی زنده نداشته باشد به موت جاهلیت مرده است. سوال شد: امام زنده! فرمودند آری امام زنده، امام زنده».

برای آگاهی بیشتر در این مورد می توانید به نمایه های ذیل مراجعه کنید:

حضور امام در تمام مکان ها، 1835 (سایت اسلام کوئست: 2439).

امامان و ولایت تکوینی، 222 (سایت اسلام کوئست: 1406).

فواید وجودی امام زمان (عج) در عصر غیبت، 654 (سایت اسلام کوئست: 705).

برزخ و زندگی برزخی، 3891 (سایت اسلام کوئست: 4160).

حیات برزخی پیامبر گرامی اسلام، 5626 (سایت اسلام کوئست: 5870).

[1] محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 10، ص 345، مؤسسۀ آل البیت، قم، 1408 هـ ق.

[2] آل عمران، 169.

[3] گفتنی است که، آیات بسیاری در قرآن بر حیات برزخی بعد از مرگ و قبل از قیامت اشاره دارند که همگی می توانند مستند نقلی این مطلب باشند و این حیات تنها مختص شهدا نیست، ولی به دلیل مشهور بودن این آیه و این که در برخی روایات در بیان معنای زنده بودن ائمه به همین آیه استناد شده است، ما هم همین آیه را نقل کردیم. برای اطلاع از دلایل نقلی حیات برزخی می توانید به پاسخ های، 3891 (سایت: 4160) و 5626 (سایت: 5870) در همین سایت مراجعه کنید.

[4] عنکبوت، 64.

[5] مستدرک الوسائل، ج 18، ص 177.