مسجد و قرآن

یکی از جلوه های یاد خدا در مسجد، تلاوت آیه های جانفزای کتاب الهی است. مطالعه در رفتار مسلمانان صدر اسلام نشان می دهد که آنان نسبت به تلاوت قرآن در مسجد اهتمامی ویژه داشته اند.

از کتاب­های سیره پیامبر (ص) چنین بر می آید که مسلمانان علاوه بر تلاوت قرآن، به صورت شخصی، شب­ها نیز پس از نماز، به شکل گروهی در مسجد حاضر می شدند و به تلاوت قرآن کریم می پرداختند. گروه­های تلاوت قرآن، معمولاً از جوانان پرشور تشکیل می یافت. این جلسات علاوه بر مسجد النّبیّ در دیگر نقاط شهر مدینه، نیز بر پا می شد. واقدی در «مغازی» پیرامون وقایع چاه معونه که طیّ آن نزدیک به چهل یا هفتاد نفر از مبلّغان و قاریان قرآن به شهادت رسیدند، می گوید: «میان انصار، هفتاد مرد جوان بودند که آنها را قاریان قرآن می نامیدند. آنها شب­ها در گوشه ای از شهر مدینه جمع می شدند؛ نماز می گزاردند و درس می خواندند و تا هنگام صبح بیدار بودند. صبح­گاه برای خانه های پیامبر (ص) آب شیرین و هیزمی که جمع کرده بودند می آوردند. خانواده هایشان گمان می کردند که در مسجدند و اهل مسجد تصور می کردند که در خانه هایشان هستند».[1]

با دقّت در این نقل تاریخی روشن می شود که بعضی از مسلمانان، همواره در مسجد به قرائت و آموزش قرآن اشتغال داشته اند؛ از همین رو هرگاه جوانی از این گروه شب هنگام به خانه نمی رفت، خانواده اش چنین می پنداشت که او در مسجد است. در مسجد نیز همواره کسانی حضور داشته اند که این گروه را غایب قلمداد می کرده اند. شواهد به روشنی نشان می دهد که علاوه بر اصحاب صفّه که حضور چشمگیری در مسجد داشتند و بخشی از اوقات خود را به تلاوت و آموزش قرآن اختصاص می دادند،[2] دیگر مسلمانان نیز در این جلسات شبانه شرکت می کرده اند.[3]

در طبقات ابن سعد آمده است که: «قاریان قرآن در زمان رسول خدا (ص) علاوه بر قرآن خواندن، شب­ها با یک­دیگر جلسات آموزشی برگزار می کردند و به هیزم جمع کردن می پرداختند و با پول آن برای اصحاب صفّه و فقیران طعام می خریدند.[4]

در صحیح مسلم نیز به نقل از أنس آمده است که: «گروهی به حضور پیامبر اسلام (ص) آمدند  و از آن حضرت تقاضا کردند جمعی را برای آموزش دادن قرآن و سنّت به سوی آنان اعزام کند. پیامبر (ص)، هفتاد مرد از انصار را که قاریان قرآن لقب داشتند، مأمور آموزش آنان نمود. اینان قرآن می خواندند و آن را به یک­دیگر آموزش می دادند. شب­ها نیز به کار آموزش و فراگیری مشغول بودند؛ روزها برای مسجد آب تهیه می کردند و به جمع آوری هیزم می پرداختند و با پول حاصل از فروش آن، برای اصحاب صفّه و فقیران غذا تهیه می کردند! پیامبر خدا (ص) این گروه را برای آموزش قرآن و سنّت به سوی آنان فرستاد، ولی آنها تمامی افراد این گروه را به شهادت رساندند.[5]

واقدی نیز در مغازی به هنگام بحث از ورود هیئت نمایندگان ثقیف به مدینه می نویسد: «پیامبر (ص) دستور فرمود: سه سایبان از شاخ و برگ خرما در مسجد برای آنها ساخته شود. ایشان در آن سایبان­ها، شب­ها تلاوت قرآنِ اصحاب پیامبر (ص) را می شنیدند و شاهد عبادت شبانه آنها بودند».[6]

از این گونه شواهد تاریخی به روشنی فهمیده می شود که شب­ها گروهی از یاران پیامبر (ص) در مسجد گرد می آمدند و به تلاوت و آموزش قرآن می پرداخته اند. بی­گمان، آنها این شیوه را با توجه به راهنمایی ها و تأکید های پیامبر (ص) پیشه خود ساخته بودند.

امیدواریم با همت و تلاش همه مسلمانان و به ویژه جوانان با ایمان، این سنت نیکو در زمان ما نیز در جوامع اسلامی احیا شود و مؤمنان و همه کسانی که به گونه ای در ارتباط با امر مسجد تلاش می کنند، در رونق بخشیدن به مجالس تلاوت قرآن مجید در مسجد اهتمام بیشتری بورزند.

به هر رو انتظار می رود با تلاش و صرف امکانات لازم، جلسات قرائت و آموزش قرآن مجید در مساجد مسلمانان، شکل گیرد؛ دامنه آن از نظر کمّی و کیفی روز به روز گسترش و بهبود یابد و بوستان مسجد، گل­هایی معطّر از عطر دل انگیز آوای قرآن و همچنین فهم و درک این کتاب آسمانی، بپرورد و از این رهگذر، ارتباط دیرینه و پیوند ناگسستنی میان مسجد و قرآن بیش از پیش استحکام یابد.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «دوستدار قرآن، دوستدار مساجد نیز هست».[7] حسن ختام این گفتار، سخنی از پیامبر اسلام (ص)، که تأکیدی خاصّ بر آموزش قرآن و گفت­وگو بین پیروان علوم قرآنی در مسجد است در آن­جا که آمده است: «ابن عبّاس می­گوید: مردی از رسول خدا (ص) پرسید: کدام عمل برتر است؟ پیامبر (ص) فرمود: به یاد خدا بودن و این پاسخ را سه بار تکرار نمود؛ آن­گاه فرمود: هر گروهی که در خانه ای از خانه های خدا گِرد آیند تا کتاب خدا را فرا گیرند و درباره دانش­های قرآنی با یک­دیگر به بحث و گفت­وگو بپردازند، تا هنگامی که به این کار مشغولند، میهمانان خدا به شمار می آیند و فرشتگان با بال­های خود، بر چنین گروهی سایه رحمت می افکنند».[8]