مسجد و حضور زنان

یکی از مسائلی که از دیرباز در میان مسلمانان مطرح بوده و گاه چالشی فکری و اجتماعی محسوب می شده، مسئله حضور زنان در مسجد و عرصه های اجتماعی است. برخی مانع حضور زنان در عرصه های اجتماعی و از جمله حضور در مساجد می شدند و بعضی دیگر آن را تجویز می کردند و در این مورد برای زنان نیز شأنی مساوی با مردان در نظر می گرفتند. آنچه امروز می تواند برای زنان مؤمن و متعهد ما الگوی حقیقی و راهگشای فکری و عملی باشد، سیره و سخن پیامبر اکرم (ص) و پیشوایان معصوم (ع) است. مسئله حضور زنان در صحنه های اجتماعی و از جمله حضور درمسجد از مسائل مورد ابتلا در عصر معصومین (ع) بوده و آن انسانهای الهی رهنمودهای ویژه ای در این مورد داشته اند.

جامعه نبوی از آغاز ظهور، شاهد حضور بانوان در عرصه های گوناگون زندگی بوده است و زنان آن روزگار در صحنه هایی، حضورشان موثر می افتاده و همپای مردان به تلاش و کوشش مشغول بوده اند. حضور حضرت خدیجه (س) درمسجد الحرام، پس از تشرف به اسلام، نمونه ای از این حضور است.

ابویحیی بن عفیف مى‏گويد: «در زمان جاهليت به مكه آمدم و ميهمان عباس بن عبد المطلب شدم. چون خورشيد بر آمد و در آسمان بالا آمد، من در حالى كه به كعبه مى‏نگريستم، جوانى را ديدم كه پيش آمد و به آسمان چشم دوخت و سپس به طرف قبله ايستاد. چيزى نگذشت كه نوجوانى آمد و در سمت راست او ايستاد، باز چيزى نگذشت كه زنى آمد و پشت سر آن دو ايستاد. پس آن جوان (نماز گزارد و) به ركوع رفت و آن نوجوان و زن نيز به ركوع رفتند. جوان سر از ركوع برداشت، آنان نيز سر از ركوع برداشتند. جوان به سجده رفت، آنان نيز با او به سجده رفتند. (با شگفتى‏) به عباس گفتم: رخدادى بزرگ است؟! رو به من كرد و گفت: (آرى‏) رخدادى بزرگ است! گفت: آيا اين جوان را مى‏شناسى؟ گفتم: نه. گفت: اين محمّد فرزند عبد اللَّه فرزند عبد المطلب، برادرزاده من است. آيا آن نوجوان را مى‏شناسى؟ گفتم: نه. گفت: او نيز على فرزند ابى طالب فرزند عبد المطلب، برادرزاده من است. آيا آن زنى كه پشت سر آنان ايستاده، مى‏شناسى؟ گفتم: نه. گفت: اين خديجه دختر خويلد همسر برادرزاده من است…».[1]

این روند بعداز شکل گیری جامعه مسلمین در مدینه نیز دنبال شد و بانوان همواره برای اقامه نماز در مساجد حاضر می شدند. امیرمؤمنان علی (ع) می فرماید: «زنان با پیامبر (ص) نماز را بجا می آوردند…».[2]

حضور زنان در مسجد به مرور گسترده تر شد تا جایی که مسئله اختلاط زن و مرد و … پیش آمد و پیامبر اکرم (ص) دری را مخصوص ورود و خروج آنان قرار داد.

در دوران ده ساله مدینه، موضوع حضور زنان در مساجد شکل گرفته و جایگاه مطلوب خود را یافت. روایات و گزارشهایی را که درباره دیدگاه پیامبر نسبت به حضور زنان در مساجد در این دوره ثبت شده است. به عنوان مثال، آن حضرت علاوه بر تأیید حضور بانوان، پس از نماز، با آنان سخن می گفتند و در جلسات عمومی به پرسشهای آنان پاسخ می دادند. نقل شده است، زنان می گفتند: «شما را مردان احاطه کرده اند. روزی را هم برای ما اختصاص بدهید و رسول خدا چنین کردند».[3] یا اینکه به مردان می فرمودند: «هرگاه همسر یکی از شما برای رفتن به مسجد اجازه خواست، مانع او نشوید».[4]

نکته گفتنی در اینجا این است که در مقابل روایاتی که در بالا ذکر شد، روایات دیگری وجود دارد که دلالت بر نهی از رفتن بانوان به مسجد دارد، به عنوان مثال: از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: «بهترین مسجد زنان خانه است و نماز در خانه برتر از نماز او در ایوان است و نماز او در ایوان برتر از نمازش در حیاط خانه اش است و نماز او در حیاط خانه برتر از نمازش برپشت بام خانه است».[5] همچنین از آن حضرت نقل شده که فرمودند: «نماز زن در اطاق عقبی (پستو) برتر از نماز او در اطاق جلویی است و نماز او در اطاق نشیمن برتر از نمازش در خانه اش است».
Kvalitativt ligner metodene for å påvise bakterier som er historisk og norgerx.com er funnet i dag, de vanlige resultatene oppnådd ovenfor.
[6]

در مورد این روایات باید گفت: آنچه ميان فقهاء مشهور شده است كه، مسجدِ زن خانه او است[7] و آنچه امام خمینی (ره) نیز در تحرير الوسيله بیان می کند: «برای زنان، نماز در خانه‏هايشان با فضيلت‏تر است و با فضيلت‏تر نماز در پستوی خانه است»؛[8] این است که: اين فتوا بر اساس حديثی كه شيخ طوسی در تهذيب از يونس بن ظبيان از امام صادق (ع) نقل كرده که فرمودند: «بهترین مسجد برای زنان شما خانه است»،[9] و همچنين روایاتی که از شيخ صدوق در من لايحضره فقيه از هشام بن سالم در بالا نقل شد، مستند است.

اما روايت يونس بن ظبيان قابل پذيرش نمی‏نمايد؛ زيرا نجاشی و شيخ طوسی او را ضعيف شمرده‏اند[10] و روايت دوم در صدد بيان اين مطلب است كه زن نبايد در تيررس ديد نامحرم باشد. پس اگر زن، در رفتن به مسجد، حريم و حدود الهی را حفظ کند و به مسجد برود و نیز در مسجد پرده‏ای زن را از ديد نامحرمان حفظ نماید، می تواند برای ادای عبادت به مسجد برود و همسر او هم سزاوار است که از او ممانعت نکند. بنابراين، نماز زن، با حفظ حريم و حدود الهی، در مسجد می تواند أفضل باشد.

پس ناگفته پیدا است، حضور زنان در مساجد نیز همانند سایر موضوعاتی که مدّ نظر اسلام بوده، دارای آداب و مقرّرات ویژه ای است که پیامبر اکرم (ص) و ائمه هدی (ع) بر آنها تاکید کرده اند، که به بعضی از آن موارد اشاره می شود:

1. مسئله حجاب: لزوم پوشش برای زنان، دربرابر مردان بیگانه، مورد تاکید اسلام است و قرآن کریم نیز به این موضوع صراحت دارد: در قرآن، آیات متعددی وجود دارد که مسئله حجاب را مطرح کرده اند، به عنوان نمونه: «ای پیامبر! به همسران و دختران خود و زنان مؤمن بگو که چادرها (یا مقنعه های) خود را فراگیر بپوشند. این کار برای اینکه شناخته نشوند و مورد اذیت قرار نگیرند، مناسب تر است و خدا آمرزنده ومهربان است»[11]

در ذیل آیه شریفه، آمده است: سبب نزول این آیه آن بود که زنان به مسجد حاضر می شدند و نماز را به امامت رسول الله (ص) به جای می آوردند، ولی شب هنگام که به نماز مغرب و عشا می رفتند، برخی از جوانان بر سر راه آنان می نشستند و آنان را مورد آزار و تعرّض قرار می دادند. آنگاه خداوند این آیه را نازل فرمود.[12] پس از نزول این آیه، زنان برای خروج از خانه، لباس سیاه و بلند می پوشیدند.

2. پرهیز ازا ختلاط: حضور زنان در مسجد، توفیقی الهی برای آنان و بهره بردن از حقی است که دین اسلام برای این طیف در نظر گرفته است. با این حال، زن به مقتضای طبیعت خود، آنگاه که در جامعه ظاهر می شود، مورد توجه قرار می گیرد. لذا پیامبر اکرم (ص) می فرمودند: «مردان از وسط و زنان از کنار کوچه بروند».[13]

3. پرهیز از جلب توجه: زنان باید از اموری که موجب جلب توجه نامحرمان می شود پرهیز کنند. در حقیقت این در پی همان اصل کلی حفظ کرامت و شخصیت زن است که اسلام به عنوان گوهری گرانبها به آن اهمیت می دهد. چنانچه پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: «هرزنی که خود را بیاراید و خوشبو کند و از منزل خارج شود؛ درحالی که شوهرش به این کار راضی باشد، هر قدمی (که زن برمی دارد)، برای شوهرش خانه ای در دوزخ بنا خواهد شد».[14]

4. چشم پوشی از محرمات: برپایه فرهنگ قرآنی ، همانگونه که مردا ن باید در مقابل نامحرم چشم فروبندند، زنان نیز باید در موارد لازم، چشم فروبسته و از نگاه کردن به آنچه حرام است، بپرهیزند. امیرمومنان علی (ع) می فرمود: «زنان نماز را با پیامبر (ص) به جای می آوردند و چون لباس مردان کوتاه بود، به زنان دستور داده شده بود که قبل از مردان سر از سجده برندارند». این مشکل ،با ایجاد پرده و پوشش بین زنان و مردان (در نماز ها) رفع شد، ولی چیزی که مدّ نظرشرع بوده، این است که بانوان در وقت حضور در مسجد، باید از هر رفتاری که موجب خدشه به حیا، عفت و روحیّه پاک آنان شود، پرهیز کنند.[15]