مسجد و اعتکاف

از دیگر جلوه های عبادت و یاد خدا در مسجد، اعتکاف است. اعتکاف از نظر لغویّ، به معنای روی آوردن به چیزی و همراهی کردن آن از باب تکریم و احترام آن و در اصطلاح شرع، عبارت است از اقامت و حبس کردن خود در مسجد به قصد عبادت و تقرّب جستن به خداوند متعال.[1]

گرچه «اقامت در مسجد»، چنانچه به قصد اتلاف وقت و همراه با گذراندن عمر نباشد، خود عبادتی بزرگ به شمار می آید؛ ولی اعتکاف، اقامتی خاصّ است، که دارای شرایط و آداب خاص خود می باشد.

اساساً انسان موجودی است که به فراخور طبع خویش و یا از سر اجبار به اجتماعی زیستن، تن در داده است. این امر سبب می شود تا او همواره درگیر و دار مسائلی باشد که به گونه ای با دیگران پیوند دارد. پیوند با دیگران – به ویژه هرگاه در سطحی گسترده باشد ـ، می تواند زمینه رشد آفت «خدا فراموشی» و «خود فراموشی» را در انسان ایجاد کند؛ از همین رو، انسان از نظر روحی و روانی نیازمند است که اوقاتی را نیز به خلوت با «خود» و «خدا» اختصاص دهد، و به پالایش درون و زدودن زنگارهای غفلت از دل، بپردازد. غفلتی که لازمه طبیعیِ اجتماعی بودنِ انسان است.

ادیان الهی با توجّه به همین نیاز روحی، با آن­که انسان را به حضور در جامعه و شرکت در فعالیّت­های اجتماعی فرا می خوانند، فرصت­هایی را نیز برای خلوت نمودن او با خداوند فراهم نموده اند. اعتکاف در مسجد، یکی از این فرصت­ها است. پیامبران بزرگ الهی (ع) در مراحل گوناگون زندگی در پیش و پس از مبعوث شدن به پیامبری، اوقاتی را به گسستن از مردم و ایجاد ارتباط ویژه با حقّ تعالی اختصاص می دادند. پیامبر بزرگ اسلام (ص) با وجود عظمت روحی و رسیدن به کمالات عالی انسانی، خود را از اعتکاف بی نیاز نمی دانست و نسبت بدان، اهتمامی خاصّ می ورزید. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «رسول خدا (ص) در دهه آخر (ماه مبارک رمضان)، در مسجد معتکف می شدند. برای آن حضرت خیمه ای که از مو بافته شده بود، در مسجد بر پا می شد، پیامبر (ص) کاملاً برای اعتکاف مهیّا می شدند و بستر خویش را جمع می کردند».[2]

از مطالبی که بیان شد، روشن می شود که اعتکاف در «مسجد» از جایگاه خاصی برخوردار است.