مسجد، امام حسن عسکری (علیه السلام)

مسجد امام حسن عسکری یا مسجد امام، از قدیمی‌ترین مساجد قم است که بنای نخستین آن بر اساس برخی گزارش‌ها به دستور امام حسن عسکری (علیه السلام) و به دست احمد بن اسحاق قمی وکیل آن حضرت ساخته شده‌است. اهمیت این مسجد به سابقه تاریخی و انتساب آن به امام عسکری بازمی‌گردد. مسجد امام حسن عسکری (علیه السلام) مدتی محل برپایی نماز جمعه قم بوده، برخی درس‌های حوزه علمیه و مراسم اعتکاف نیز در آن برگزار می‌شود.

تاریخچه و مؤسس

بر اساس برخی گزارش‌ها بنای اولیه مسجد امام حسن عسکری (علیه السلام) در قرن سوم قمری به دستور امام حسن عسکری (علیه السلام) و به دست احمد بن اسحاق قمی، وکیل آن حضرت بنا شده است[1] برخی معتقدند این مسجد در مکان مسجد دژپل(درپل) بنا شده[2] و در گذشته جامع عتیق نام داشته است.[3] اما در تاریخ قم اشاره‌ای به این مسجد و انتساب آن به امام عسکری نشده است و مسجد عتیق همان مسجدی دانسته شده که در درپل بنا شده است.[4]

مسجد امام در ۲۲ آذر ۱۳۵۵ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۳۱۲ به ثبت رسیده‌است.[5]

بازسازی

صحن و شبستان‌ شرقی مسجد

بنای مسجد بارها از جمله در دوره صفویه مرمت و نوسازی شده است. قدیمی‌ترین بخش آن، ایوان جنوبی‌ آن است که در سال ۱۱۲۹قمری بنا شده است. در زمان فتحعلی شاه قاجار، حاج‌حسین کدخدا آن را تعمیر کرد. در دوره ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۶قمری، حاجی ابراهیم تاجر در قسمت غربی آن زیرزمین و شبستانی بنا نهاد[6] در سال ۱۲۹۵ق حاج علی‌نقی تاجر کاشی بخش‌هایی از جمله شبستان‌های شرقی و سردر آن را نوسازی کرد.[7]همچنین میرزا ابوالفضل زاهدی متوفای ۱۳۵۷ش سرداب آن را تعمیر کرده است.[8] میرزا محمد فیض شبستان غربی و شیخ محمد کبیر نیز شبستان شرقی آن را تعمیر کرده‌اند. این دو شبستان به نام آن دو مشهور شده است.[9] پس از انقلاب اسلامی این مسجد به حمایت دفتر آیت الله صافی گلپایگانی بازسازی شد.[10] در این بازسازی طرح گسترش آن توسط آیت الله محمدرضا گلپایگانی مطرح شد. وی با خرید املاک اطراف مسجد زمینه توسعه بنای آن را فراهم کرد و توسط آیت الله صافی گلپایگانی انجام و در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۴ش افتتاح شد.[11]

اهمیت این مسجد به سابقه تاریخی و انتساب آن به امام عسکری (ع) است.[12] مسجد در نزدیکی حرم حضرت معصومه قرار گرفته است و از قرن نهم به بعد متولیان آستانه حضرت معصومه، تولیت مسجد امام حسن را نیز بر عهده داشتند.[13] همچنین این مسجد محل تدریس و اعتکاف برخی از بزرگان قم بوده است.

محل برپایی نمازجمعه

مدتی در مسجد امام حسن عسکری توسط آیت الله محمدتقی خوانساری و آیت الله اراکی نماز جمعه برگزار می‌شد.[14] آیت الله اراکی بیش از بیست سال (۱۳۷۷ـ ۱۳۹۹ق) در این مسجد اقامه نماز جمعه می‌کرد.

محل تدریس

شبستان‌های مسجد، محل تدریس برخی از استادن حوزه علمیه قم بوده است. سید رضا صدر ۱۶ سال در یکی از شبستان‌های مسجد به امامت جماعت و تدریس می‌پرداخت.[15] همچنین درس میرزا ابوالفضل زاهدی (متوفای ۱۳۵۷ش) در این مسجد برگزار می‌شده است.[16]

محل اعتکاف

مسجد امام حسن عسکری از مراکز اعتکاف در قم است که ستاد اعتکاف قم در آن تشکیل شده است.[17] گفته‌ شده که اعتکاف برای نخستین‌بار در ایران در این مسجد[18] توسط آیت الله حائری برگزار شده است.[19] آیت الله گلپایگانی در این مسجد معتکف می‌شده است.

مسجد امام همچنین مکانی برای فعالیت‌های فرهنگی به شمار می‌رود. از سال ۱۳۶۶ش جلسات هفتگی هیئت رزمندگان اسلام در این مکان برگزار می‌شود.[20] همچنین مراسم تشییع برخی از شخصیت‌های دینی، علمی و سیاسی قم از این مکان آغاز می‌شود.[21]

موقعیت و بنا

کاشی‌کاری ورودی شبستان مسجد امام حسن عسکری

مسجد امام حسن عسکری در نزدیکی پل علیخانی واقع شده است. بنای آن مشتمل بر جلوخان، سردر ورودی، صحن، ایوان جنوبی، شبستان، زیرزمین و چهار شبستان در اضلاع مختلف صحن بود.[22] در بازسازی آن توسط دفتر آیت الله صافی دو شبستان دیگر به آن افزوده شد؛ یکی با مساحت ۲۹۰۰ متر مربع در طبقه همکف قرار دارد. این شبستان گنبدی با ۳۵ متر ارتفاع و گلدسته‌هایی با بلندای ۵۹ متر مربع دارد و تمامی قرآن بر دیوارهای آن کاشی‌کاری شده است. دیگری طبقه زیرین شبستان است که حدود ۲۷۰۰ متر مربع مساحت دارد. همچنین در این بازسازی ساختمانی در ۷ طبقه به آن افزوده شد که دو طبقه‌اش به کتابخانه و ۵ طبقه دیگر آن به بخش اداری و تأسیسات مسجد اختصاص دارد. طبقه تحتانی شبستان‌های جدید به کارهای فرهنگی مانند برگزاری نماشگاه کتاب و… اختصاص دارد.[23]

مساحت

مسجد امام حسن عسکری ۴۱۷۰ متر مربع مساحت داشت. ۳۱۹۰ متر آن مسقف و مربوط به شبستان‌ها و ۱۵۲۰ متر مربع فضای باز بود. در بازسازی آن توسط آیت الله صافی گلپایگانی حدود ۲۵،۰۰۰ متر بنا به آن افزوده شد.[24]

برگرفته از ویکی شیعه

کلید واژه: مسجد، امام حسن عسکری.

[1] . ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۲۲۷؛ فقیهی، تاریخ جامع قم، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۸-۱۳۹.

[2] . آقابابایی و قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۶

[3] . ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰.

[4] . قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۳۷.

[5] . ایسنا؛ مسجدی که به دست وکیل امام حسن عسکری در قم بنا شد. کد خبر ۹۱۱۲۰۱۰۱۰۰۵۵۹، انتشار: ۱ اسفند ۱۳۹۱، دسترسی: ۱۵ آبان ۱۳۹۵

[6] . ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۲۳۰.

[7]. ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۲۱۱؛ فقیهی، تاریخ جامع قم، ۱۳۷۸ش، ص۱۳۸-۱۳۹.

[8] . ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۹.

[9] . ایسنا؛ مسجدی که به دست وکیل امام حسن عسکری در قم بنا شد. کد خبر ۱۱۲۰۱۰۱۰۰۵۵۹، انتشار: ۱ اسفند ۱۳۹۱، دسترسی: ۱۵ آبان ۱۳۹۵.

[10] . آقابابایی و قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۳ش، ۱۶۸

[11] . خبرگزاری شبستان؛ ساختمان جدید مسجد امام حسن عسکری (ع) افتتاح شد، انتشار: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، دسترسی: ۱۸ آبان ۱۳۹۵ش

[12] . کوچک‌زاده، تاریخچه قم و مساجد تاریخی آن، ص۱۵۸.

[13] . آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۷.

[14] . خبرگزاری فارس؛ مسجد امام حسن عسکری قم و اقامه نماز حسنین(ع)، انتشار، ۰۱ شهریور ۱۳۹۵، دسترسی۱۷ آبان ۱۳۹۵

[15] . شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۳ش، ج۴، ص۵۰۳-۵۰۴.

[16] . ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۹.

[17] . خبرگزاری فارس؛ مسجد امام حسن عسکری قم و اقامه نماز حسنین(ع)، انتشار، ۰۱ شهریور ۱۳۹۵، دسترسی۱۷ آبان ۱۳۹۵

[18] . خبرگزاری تسنیم؛ مسجد امام حسن عسکری (ع) قم شاهکار معماری اسلامی، انتشار: ۱۸ مرداد ۱۳۹۳ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش

[19] . اعتکاف در مسجد امام حسن عسکری قم، کد خبر: ۲۱۴۴۴، انتشار: ۲۱ خرداد ۱۳۹۰ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش

[20] . پایگاه اطلاع‌رسانی وارثان؛ تاریخچه مسجد امام حسن عسکری، انتشار: ۲۹ دی ۱۳۹۴ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش

[21] . خبرگزاری تسنیم؛ مسجد امام حسن عسکری (ع) قم شاهکار معماری اسلامی، انتشار: ۱۸ مرداد ۱۳۹۳ش، دسترسی: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش

[22] . آقابابایی و قریشی، آثار تاریخی و فرهنگی قم، ۱۳۸۳ش، ص۱۶۷

[23] . جوان آنلاین، افتتاح بنای عظیم مسجد امام حسن عسکری در قم، کد خبر: ۵۱۸۵۵۵۰، انتشار ۰۷ اردیبهشت ۱۳۹۴، دسترسی ۱۳ آبان ۱۳۹۵ش

[24] . خبرگزاری شبستان؛ ساختمان جدید مسجد امام حسن عسکری (ع) افتتاح شد، انتشار: ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، دسترسی: ۱۸ آبان ۱۳۹۵ش