مرقد حضرت عباس (علیه السّلام)

مرقد مطهر و محل دفن حضرت عباس (علیه‌السلام) در شهر کربلا در کشور عراق، از زیارتگاه‌های شیعیان است. حرم آن‌حضرت در شمال شرقی حرم امام حسین (علیه‌السلام) قرار دارد. فاصله بین ضریح حضرت عباس (علیه‌السلام) تا ضریح امام حسین (علیه‌السلام) 378 متر؛ دقیقا معادل فاصله بین صفا و مروه در مکه مکرمه است. حد فاصل بین این دو حرم را بین الحرمین می‌نامند.

اطلاعات تاریخی از بنای اولیه حرم آن‌حضرت بسیار کم است.[1] برخی از نویسندگان، بر این باور هستند که تاریخ حرم امام حسین و حضرت عباس (علیهماالسلام) از هم جدا نیستند و هر رویدادی که برای حرم امام حسین (علیه‌السلام)؛ مانند ساخت، بازسازی، تخریب و توسعه بنا گزارش شده است، حرم حضرت عباس (علیه‌السلام) را نیز دربرمی‌گیرد.[2] در (شبکة الکفیل العالمیة؛ مراحل بناء و أعمار و تطوير العتبة العباسية المقدسة، بازبینی: ۳۱ تیر ۱۳۹۷ ش) وابسته به حرم حضرت عباس، تاریخچه حرم امام حسین مانند نخستین بنا در دوران مختار ثقفی، تخریب در دوران هارون، تجدید بنا در حکومت مأمون و تخریب آن به دستور متوکل عباسی، در سال ۲۳۶ قمری[3] برای مرقد حضرت عباس نیز ذکر شده است.[4]

کسانی که به این مطلب اعتقاد دارند، می‌گویند: ساخته شدن بارگاه آن‌حضرت به‌دست مختار و بازسازی آن به‌دست داعی کبیر[5] و سپس در دوره آل‌بویه، بوده است.[6] البته در منابع کهن و دست اول تاریخی، آشکارا از چنین اقدامی، سخن به میان نیامده است، اما با توجه به اهتمام آل‌بویه به خدمات اجتماعی و عمرانی و احداث بناهای معماری، نظیر مساجد و نیز اهتمام آنان به گسترش تشیع و توجه به علما و سادات شیعه، صورت گرفتن این اقدام از سوی آنان، بعید نیست.

به هر حال، در دوره صفویه، تحول ویژه و چشم‌گیری در بازسازی و توسعه بارگاه حضرت عباس (علیه‌السلام) شکل گرفت. در این دوره، شاه طهماسب صفوی، دستور کاشی‌کاری گنبد را داد و رواق و صحن را بازسازی کرد و ایوانِ حرم را ساخت. سپس در سال 1153 قمری نادرشاه افشار، هدیه‌های فراوانی به این آستان مقدس، هدیه نمود و بخش‌هایی از حرم را آینه‌کاری کرد.[7]

در سال 1259 قمری، محمدعلی شاه، پسر سلطان ماجدشاه، از شاهان هند، گنبدخانه حرم آن‌حضرت را نوسازی کرد. پس از هجوم وهابی‌ها در سال 1216 قمری، به کربلا که غارت و تخریب حرم امام حسین و حضرت عباس (علیهما السلام) را در پی داشت، فتحعلی‌شاه قاجار به بازسازی حرم؛ از جمله، به کاشی‌کاری گنبد حرم حضرت عباس (علیه‌السلام) اقدام  کرد.[8]

در سال 1263 قمری، سلطان عبدالمجید خان اول عثمانی (1238 – 1277 قمری)، دو شمعدان مزین به گلبرگ‌های طلایی را به حرم آن‌حضرت هدیه کرد که همچنان در حرم وجود دارد. همچنین وی در سال 1266 قمری، ساختمان حرم را بازسازی کرد که شاعر عراقی محمدعلی کمونه، در این‌باره اشعاری سرود و ماده تاریخ آن را به نظم درآورد. در همین سال، مادر سلطان عبدالمجید، پرده‌های حریر به حرم هدیه کرد.[9]

در باره تاریخ نصب صندوقچه و ضریح حرم حضرت عباس (علیه‌السلام) گفته‌اند: که در سال 1032 قمری، ضریحی روی صندوق خاتم نفیس قبر، نصب شد. البته این اقدام را به شاه طهماسب صفوی، نسبت داده‌اند، در حالی‌که تاریخ مذکور، مصادف با دوره سلطنت شاه طهماسب نیست و اگر این تاریخ درست باشد، باید این اقدام را از اقدامات شاه عباس صفوی، به‌شمار آورد که در همین سال، به زیارت کربلا رفت و اقداماتی در بارگاه امام حسین (علیه‌السلام) انجام داد. در سال 1172 قمری، وزیر نادرشاه، صندوقچه قبر را بازسازی کرد. در برخی کتاب‌ها نوشته شده در جریان بازسازی صندوقچه خاتم روی قبر نیز، عبارت «یا اباالفضل‌ العباس ادرکنی 1264» را بر آن یافتند که نشان‌دهنده ساخته شدن یا بازسازی صندوقچه، در این تاریخ است.

همچنین بر ضریح فولادی روی قبر، عبارت «ضریح العباس سنة 1182 قمری، عمل احمد اکبر»، نقش بسته بوده که می‌تواند نشان‌دهنده تاریخ ساخت آن باشد. در سال 1236 قمری، به دستور محمدشاه قاجار (پدر ناصرالدین‌شاه)، ضریح جدیدی از جنس نقره بر قبر آن‌حضرت نصب شد.

در دهۀ آخر عمر آیةالله سید م‍ح‍س‍ن‌ طب‍اطب‍ائ‍ی‌ ح‍ک‍ی‍م‌، طايفۀ اسماعيليه در عراق مى‌خواستند ضريح مقدس حضرت ابوالفضل (عليه‌السلام) را تعويض نموده و به سليقۀ خود بسازند. هدفشان هم اين بود كه از اين راه تبليغى به نفع خود انجام داده و شیعیان را تحت تأثير قرار دهند.

حضرت آیت‌الله حكيم به محض دريافت اين خبر، فرمود: من خودم ضريح مرقد مطهر آن حضرت را تعويض مى‌كنم و براى ساختن ضريح، چندين هزار دينار عراقى به هنرمندان اصفهانى داد و بعد از مدتى ضريح مرقد آن حضرت در اصفهان ساخته شد و پس از آماده شدن، طی مراسم باشکوهی در تاریخ 28 رجب سال 1385 قمری، بر قبر مطهر حضرت عباس (علیه‌السلام) نصب گردید.[10] در این ضریح ۴۰۰ هزار مثقال (۲ هزار کیلو) نقره و ۸۰0۰ مثقال طلا (۴۰ کیلو) به کار رفته بود.[11] در آخرین بازسازی ضریح آن‌حضرت که در سال ۱۳۹۵شمسی صورت گرفت، ضریح حرم تعویض شد.[12] ضریح جدید از طلا و نقره ساخته شده و ساخت آن حدود ۵ سال در عراق به طول انجامید.[13]

[1]. آل طعمه، سلمان هادی، تاریخ مرقد الحسین و العباس (علیهماالسلام)، ص ۲۶۱.

[2]. همان.

[3]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 9، ص 185.

[4].شبکة الکفیل العالمیة؛ مراحل بناء و أعمار و تطوير العتبة العباسية المقدسة، بازبینی: ۳۱ تیر ۱۳۹۷ ش؛ برگرفته از سایت ویکی شیعه.

[5]. حسن بن زيد بن محمد بن اسماعيل بن حسن بن علي بن ابي طالب معروف به «داعی کبیر»، رهبر شورش کنندگان علیه بنی عباس در منطقه طبرستان است که در سال 250 قمری، حكومت علويان طبرستان را بنيان نهاد، ویکی اهل البیت.

[6]. اصفهانى (حسین عمادزاده)، عمادالدین حسین، تاریخ جغرافیایی کربلای معلی،  ص181 و 182.

[7]. تاریخ مرقد الحسین و العباس (علیهماالسلام) ، ص 263.

[8]. همان.

[9]. همان، ص 264؛ مثوی ابو الفضل عباس ثوی فیه ** مأوی تود الثرایا أن تدانیه +++ قصر مشید و بیت عزّ جانبه ** من أن یساویه بیت او یضاهیه عبد المجید علی سلطانه شرفا **** و زاده بسطه فی الحکم باریه +++++ ارسی علی الشرف الاوفی قواعده **** فجازت الفلک الاعلی اعالیه انّی یضاهی عُلیَ قل یا مورخه *** مؤوی ابی الفضل و السلطان بانیه؛ دیوان ابن کمونه ص 103.

[10]. همان، ص 36 و 270.

[11]. همان، ص 265 و 267.

[12]. سایت شفقنا.

[13]. سایت خبرگزاری فارس، اقتباس از سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.