مراکز علمی فعال فقه شیعه در دوره نهم

در دوره نهم، مراکز و حوزه‌هایی در فقه شیعه فعالیت داشتند که از قرار ذیل می باشند:

1. حوزه نجف:

حوزه نجف تا زمان آیة الله خویی به بالاترین درجه رشد و شکوفایی خود رسیده بود و ایشان، آخرین مرجع قدرتمند این حوزه محسوب می شد، ولی پس از شهادت سید محمدباقر صدر، شاگرد برجسته محقق خویی، اسباب تضییق و فشار بر حوزه نجف روز افزون شد و بسیاری از فقیهان و دانشمندان این حوزه؛ مانند میرزا علی غروی تبریزی، مقرر عظیم الشأن درس محقق خویی و سید محمد صدر، صاحب کتاب «ماوراء الفقه» به شهادت رسیده و یا متواری و یا منزوی شدند و کم کم این حوزه دچار ضعف شد و حوزه قم مرکز تشیع و جایگزین آن گردید.[1]

2. حوزه قم:

حوزه قم، با ورود آیة الله بروجردی به قم و مرجعیت یافتن ایشان سر و سامان بیشتری گرفت. شخصیت اخلاقی و علمی آیة الله بروجردی و اساتیدی که دیده بود، قدرت مدیریتی و اجرایی او، ارتباطاتی که با خارج از حوزه قم از جمله شیخ محمود شلتوت؛ مفتی اعظم الأزهر مصر، برقرار کرده بود، نمایندگانی که به کشورهای اروپایی و آمریکایی اعزام کرده بود، گام‌هایی که برای اصلاح امور برداشت و همتی که در احیای تراث اسلامی داشت، همه و همه سبب شد که حوزه قم مورد توجه روز افزون قرار گیرد و مشتاقان به سوی آن سرازیر شوند.[2]

3. ناگفته نماند که جدای از این دو حوزه بزرگ، حوزه‌های کوچک‌تری نیز وجود داشت که بیشتر، وابسته به حوزه نجف و قم بودند؛ مثل حوزه کربلا، اصفهان، خراسان و حوزه های شیعه در پاکستان و هند و لبنان و نقاط دیگر.[3]