مراکز علمی فعال فقه شیعه در دوره دوم

مراکز علمی فعال فقه شیعه در دوره دوم، عبارتند از:

1. مدرسه مدینه منوره: که جایگاه اصحاب و تابعین بود و تا زمان امام صادق (علیه السلام) فعّال بود و می توان آن را نخستین مدرسه اسلامی نامید. ابن عباس، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، ابورافع، قاسم بن محمد و ابوخالد، از اَعلام و بزرگان مدرسه مدینه بودند.[1]

2. مدرسه کوفه: در اواخر زندگی امام صادق (علیه السلام) که حضرت به کوفه منتقل شد و  دو سال در آن‌جا ماند، حوزه علمی فقهی کوفه رونق خاصی گرفت، گرچه پیش­تر با ورود امام علی (علیه السلام) به کوفه و جمع شدن شیعیان و شاگردان آن حضرت به دورش، حوزه کوفه تأسیس شده بود. از جمله فقیهان کوفه در زمان امام صادق (علیه السلام)، می توان به ابان بن تغلب بن رباح کوفی و محمد بن مسلم کوفی اشاره نمود. در کوفه، بیوت و خانه­هایی وجود داشت که به فقه و حدیث مشهور و انتساب آنها به امام صادق (علیه السلام) معلوم بود؛ مثل بیت آل اعین، بیت آل حیّان تغلبی و بیت بنی درّاج.[2]

3. مدرسه قم و ری: پس از هجرت ابراهیم بن هاشم کوفی، شاگرد یونس بن عبد الرحمان به قم، بازار حدیث در قم و ری رونق یافت. این، در حدود سال 250 قمری بود و پس از آن محدثان بزرگ به تدریج در قم و ری جمع شدند تا اوایل غیبت کبری که فعالیت حوزه قم و ری به اوج رسید.

از فقیهان و محدثان بزرگ قم می توان به زکریا بن آدم اشاره نمود که از اصحاب امام صادق و امام رضا و امام جواد (علیهم السلام) بود و مزار او در قبرستان شیخان قم معروف است.[3]