مدفونان قبرستان بقیع

گزارش‌ها از اسعد بن زراره خزرجی[1]  یا عثمان بن مظعون قرشی صحابی مشهور[2] به عنوان نخستین مدفون در بقیع یاد کرده‌اند. ابن شبه، اسعد را نخستین انصاری و عثمان را نخستین مهاجر مدفون در بقیع دانسته‌است.[3]

بقیع آرامگاه برخی امامان شیعه، گروهی از صحابه رسول خدا، تابعان، دانشوران و سادات است که از آن جمله‌اند:

اهل بیت و بستگان رسول خدا:

امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام)، امام علی بن حسین زین العابدین (علیه‌السّلام)، امام محمد باقر (علیه‌السّلام) و امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) همراه فاطمه بنت اسد مادر امام علی (علیه‌السّلام)[4] و عباس عموی پیامبر[5] که روبه‌روی در ورودی اصلی بقیع به سوی جنوب در سمت راست دفن شده‌اند.[6] دختران رسول خدا زینب،[7] رقیه[8] و‌ ام کلثوم[9] در برابر در اصلی با‌ اندک فاصله‌ای از آن دفن شده‌اند. عقیل بن ابی‌طالب،[10] عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب،[11] حلیمه سعدیه دایه رسول خدا (صلی الله علیه و ‌آله)[12] و صفیه عمه پیامبر (صلی الله علیه و ‌آله)[13] نیز از مدفونان بقیع هستند.

با وجود شهرت دفن عاتکه عمه دیگر پیامبر در بقیع[14] منابع تاریخی گزارشی در این زمینه ارائه نداده‌اند. ام سلمه، حفصه، زینب بنت جحش، زینب بنت خزیمه، صفیه بنت حیی، عایشه بنت ابی‌بکر، و ماریه قبطیه از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) در شمال قبور دختران پیامبر در فاصله هشت متری سمت راست دفن شده‌اند.[15]

صحابه و تابعین:

ابوسعید خُدری،[16]  عثمان بن عفان،[17] سعد بن ابی‌وقاص،[18] سعد بن معاذ،[19] عبدالله بن مسعود،[20] کلثوم بن هِدم،[21] خنیس بن حذافه،[22] مقداد بن عمرو[23] و نیز برخی شهدای اُحد (۳ق)[24] از جمله صحابه مدفون در بقیع‌ هستند.

علما و سران و شخصیت‌های اسلامی:

مالک بن انس رئیس مذهب مالکی،[25] محمد بن علی بن ابی‌منصور مشهور به جمال الدین جواد اصفهانی وزیر زنگیان موصل و شام،[26] ابوشجاع ظهیرالدین[27] وزیر آل بویه و نویسنده ذیل تجارب الامم، سمهودی مؤلف وفاء الوفاء،[28] ابوالفضل شهاب الدین نویری از مجاوران بیت الله الحرام که در مدینه وفات یافت،[29] جعفر بن حسن برزنجی مؤلف مولد النبی،[30] عبدالقادر بن توفیق شلبی رئیس حنفیان مدینه[31] و سید محمدتقی طالقانی نماینده آیت‌الله بروجردی در مدینه[32] از جمله مدفونان بقیع به شمار می‌روند.

[1]. ابن حبان، محمد بن حیان، الثقات، ج ۱، ص ۱۳۵-۱۳۶؛ حاکم نیشابوری، أبو عبد الله، المستدرک، ج ۳، ص ۲۰۶.

[2]. کوفی، أبی شیبة عبد الله بن محمد، المصنف، ج ۷، ص ۲۶۴؛ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج ۴، ص ۴۷۱؛ عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، ج ۹، ص ۱۱۸.

[3]. نمیری بصری، عمربن شبه، تاریخ المدینه، ج ۱، ص ۹۶ و ۱۰۱.

[4]. منقری، نصر بن مزاحم، وفاء الوفاء، ج ۳، ص ۸۵ و ۹۵.

[5]. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص ۲۴؛ وفاء الوفاء، ج ۳، ص ۹۵.

[6]. مسعودی، أبي‌الحسن بن علي، مروج الذهب، ج ۳، ص ۲۸۶.

[7]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۵۳؛ ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابه، ج ۷، ص ۱۳۱؛ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج ۸، ص ۱۵۱.

[8]. الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۳۹-۱۸۴۰؛ اسد الغابه، ج ۷، ص ۱۱۴.

[9]. الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۳۹-۱۸۴۱؛ اسد الغابه، ج ۷، ص ۳۷۴؛ الاصابه، ج ۸، ص ۱۳۸-۱۳۹.

[10]. وفاء الوفاء، ج ۳، ص ۹۶؛ نجمى، محمدصادق، تاریخ حرم ائمه بقیع، ص ۲۵۰.

[11]. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، محقق / مصحح:حسینی، عبدا لزهراء، ج ۱، ص ۴۳؛  وفاء الوفاء، ج ۳، ص ۹۷.

[12]. الاستیعاب، ج ۴، ص ۱۸۱۲-۱۸۱۳؛ اسد الغابه، ج ۷، ص ۶۹-۷۰؛ ج ۷، ص ۴۸-۴۹.

[13]. اسد الغابه، ج ۷، ص ۱۷۱.

[14]. حافظ، علی، فصول من تاریخ المدینه، ص ۱۷۰.

[15]. ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق:محمد عبد القادر عطا، ج ۸، ص ۳۷.

[16]. وفاء الوفاء، ج ۳، ص ۱۱۳.

[17]. اسد الغابه،، ج ۳، ص ۴۹۱؛ الاصابه، ج ۴، ص ۳۷۹؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج ۴، ص ۲۱۰.

[18]. الاستیعاب، ج ۲، ص ۶۱۰؛ ابن کثیر، ابوالفداء، البدایة و النهایه، ج ۸، ص ۷۸.

[19]. ابن جوزی، أبوالفرج، المنتظم، ج ۳، ص ۲۴۷

[20]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب، ج ۳، ص ۹۹۳-۹۹۴.

[21]. صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، ج ۱۲، ص ۵۳.

[22]. ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج ۳، ص ۳۰۰.

[23]. ابن حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج ۲، ص ۲۵۴.

[24]. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج ۱، ص ۳۱۲.

[25]. دینوری، ابن قتیبة، المعارف، ص ۴۹۸-۴۹۹؛ وفاء الوفاء، ج ۳، ص ۱۰۲.

[26]. ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج ۵، ص ۱۴۳.

[27]. الذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۹، ص ۳۰؛ ابن کثیر، ابوالفداء، البدایة و النهایه، ج ۱۲، ص ۱۵۰.

[28]. نقوی، سید حامد، عبقات الانوار، ج ۸، ص ۳۵۹.

[29]. سخاوی، شمس الدین، التحفة اللطیفه، ج ۱، ص ۱۱۴.

[30]. قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج ۲، ص ۷۷؛ طهرانی، آقا بزرک، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج ۵، ص ۲۱-۲۲.

[31]. الاعلام، ج ۴، ص ۳۸.

[32]. شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج ۷، ص ۶۶.