محمد بن عثمان بن سعید دومین نائب خاص امام زمان (علیه السلام)

با عنایت به این ‌که امام زمان (علیه السلام) به دلیل مصالحی غیبت نمودند، غیبت آن حضرت به دو بخش کوچک و بزرگ (صغری و کبری) تقسیم می‌شود. غيبت صغرى يا دوران غيبت كوتاه امام مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از سال 260 هجرى شروع و تا سال 329 هجرى به طول انجاميد. در اين دوران تعداد 4 نفر از خواص ياران و شيعيان امام (علیه السلام) به عنوان وكيل يا نايب خاص ایشان، پل ارتباط ميان امام و شيعيان بودند، که دومین آنها جناب محمد بن عثمان بن سعید بود.[1]

چون ابو عمرو عثمان بن سعيد رحلت نمود، پسر او ابو جعفر محمد بن عثمان، طبق دستور حضرت امام حسن عسكرى (عليه السّلام) و نص پدرش عثمان بن سعيد از جانب امام قائم (عليه السّلام) به جاى پدر نشست.[2]

شیخ طوسی در الغیبة تصریح کرده که مدت نیابت محمد بن عثمان، نزدیک به پنجاه سال بوده،^[3] اما سید محمد صدر این ادعا را نادرست دانسته، چون به باور او، وفات محمد بن عثمان در سال ۳۰۵ هجری اتفاق افتاده و با وفات امام حسن عسکری (علیه السلام)، ۴۵ سال فاصله دارد و از آن جا که نایب اول (پدر او) حدود ۵ سال نیابت داشته، نیابت نایب دوم، حدود چهل سال خواهد بود، نه پنجاه سال.^[4]

محمد بن همام روايت نموده است: محمد بن حمويه بن عبد العزيز رازى در سال 280 هجری برای من نقل کرد که محمد بن ابراهيم بن مهزيار اهوازى گفت: بعد از وفات عثمان بن سعيد توقيعى به اين مضمون براى من آمد: خداوند پسر او را حفظ كند. او در زمان پدرش مورد اعتماد ما بود، خدا از او و پدرش خشنود باشد، و روح پدرش را شاد گرداند، پسرش در نزد ما مانند او است و در جاى وى نشسته است. آن چه که امر کند از جانب ما است و به فرمان ما عمل می‌كند. خداوند او را تأييد كند. پس گفته او را قبول كن و نظر ما را درباره او بدان.[5]

[1]. حسین، جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه: آیت اللّهی، سید محمد تقی، ص 162.

[2]. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، محقق/مصحح: تهرانى، عباد الله و ناصح، على احمد، ص 359.

[3]. همان، ص ۳۶۶.

[4]. صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الصغری، ج ۱، ص 403 و ۴۰۴.

[5]. الغیبة، ص 362.