محمد بن عبدالله (نفس زکیه) از دیدگاه اندیشمندان

اندیشمندان و علمای برجسته اسلام نظرات متفاوتی نسبت به محمد نفس زکیه و قیام او دارند که در این مقال بسیار مختصر اشاره کوتاهی به برخی از این نظرا ت می‌شود:

1. سید بن طاووس در کتاب اقبال الاعمال به دفاع از عبدالله محض و قیام فرزندش محمد بن عبدالله نفس زکیه پرداخته و می‌نویسد: «آنها معتقد نبودند مهدی از آنها است و نسبت دادن مهدی برای نفس زکیه، به جهت معنای عمومی آن بوده چراکه به هر قیام‎ کننده‎ای اطلاق می‌شده و هرگز مقصودشان مهدی موعود نبوده است». وی معتقد است حسنیان از افراد مورد علاقه امام صادق (علیه السلام) بوده و آنان نیز به حق امام، آگاه بودند. وی در همین حال احادیثی را که در ذمّ قیام محمد بن عبدالله نفس زکیه صادر شده از روی تقیه دانسته است.[1]
2. در مقابل شیخ مفید به ذم عبدالله محض و محمد بن عبدالله نفس زکیه پرداخته است.[2]
3. محمد بن یعقوب کلینی نیز روایاتی در مذمت محمد بن عبدالله ذکر کرده است.[3]
4. آیت‌الله خویی در کتاب رجال خود عبدالله بن حسن و نفس زکیه را مجروح و مذموم دانسته است.[4]

سخن آخر؛ در این‌که آیا نفس زکیه خود را مهدی موعود می‎پنداشته یا اتهامی است که دیگران برای خدشه‎دار کردن شخصیت و قیام محمد بن عبدالله به او وارد کرده‎اند، دیدگاه‎های متفاوتی میان فقها، مورخان و محدثان وجود دارد.[5]

با توجه به قرائن و شواهدی که پیش از این بیان شد، چنین به نظر می‌رسد که دست کم تعدادی از آنها بر این باور بودند که نفس زکیه همان مهدی موعود است که جهان در انتظارش می‌باشد.

[1]. ابن طاووس، على بن موسى‏، إقبال الأعمال، ج 2، ص 582.

[2]. مفيد، مُحمّد بن مُحمّد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 192.

[3]. كلينى، محمد بن يعقوب، كافي، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، ج 1، ص 361 – 364.

[4]. خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحديث‏، ج 11، ص  175.

[5]. کاظمی پوران، محمد، قیام‎های شیعه در عصر عباسی، ص ۱۰۱ – ۱۱۲؛ با اقتباس از سایت ویکی شیعه.