محدوده صله رحم

ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاک و با تقوا ندارد؛ یک وظیفه اخلاقی است كه نسبت‏ به اهل ‏گناه بلکه كفار هم ثابت است. چه بسا به برکت رفت و آمدهای بستگان صالح، فاجران هم راه‏ صلاح پیش گیرند و تأثیر بپذیرند. حتی اگر این ارتباط تأثیری در رفتار ارحام بدكار نگذارد باز موظف به حفظ رابطه با آنها هستیم.

نقل شده كه یکی از شیعیان از امام صادق(ع) می‏پرسد: برخی خویشاوندانم ‏خط و تفکری، غیر از فکر و مرام من دارند. آیا آنان بر من حقّی دارند؟ حضرت فرمود: آری، حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‏کند. اگر با تو هم فکر و هم عقیده باشند كه دو حق بر تو دارند: یکی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی.[1]

حتی اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم کنند، باز حق‏ گسستن پیوند را نداریم. در حدیث آمده است: که مردی خدمت رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: یا رسول الله! من‏ خویشاوندانی دارم که من با آنان پیوند می‏کنم و رابطه دارم، اما آنان‏ آزارم می‏دهند. تصمیم گرفته ‏ام آنان را ترک کنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترک می‏کند! … گفت: پس چه کنم؟ رسول خدا فرمود: به کسی که محرومت کرده، عطا کن، با کسی که از تو بریده، رابطه برقرار ساز، کسی که بر تو ستم کرده، از او درگذر. هر گاه چنین‏ کردی، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.[2]

از حضرت علی(ع) نقل شده که فرمود: با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‏ رابطه ‏کرده‏ باشند.[3]

البته، در روایات برای صلۀ رحم حداقل هایی معین كرده‌اند؛ مثل سلام كردن[4] یا نوشانیدن یک شربت آب[5] یعنی با سلام کردن به آنان و یا نوشانیدن یک جرعه آب به آنان، صله رحم محقق می شود.

حتّی اگر ارتباط ما با بعضی از خویشان و رفت و آمد به منزلشان باعث ناراحتی آنها شود و یا باعث اهانت به ما شود باز وظیفه صله رحم از بین نمی رود و در این صورت باید به روش های دیگر که باعث چنین مشکلی نمی شود ارتباط حفظ شود؛ مثلا بدون رفتن به منزل آنها تلفنی حال آنها را جویا شویم و یا حتی غیر مستقیم به آنها توجه داشته باشیم و از دیگران احوال آنان را بپرسیم یا غیر مستقیم به آنان کمک کنیم چه کمک های مالی و چه حمایت زبانی از آنان در مقابل دیگران و … . به هر حال نباید با ارحام چون غریبه ها رفتار کرد و با وجود تمام بی محبتی ها به هر نحو ممکن در مواقع مختلف ارتباط خود با آنان را نشان دهیم.[6]

بله در صورتی که صلۀ رحم باعث ضرر دنیایی یا دینی شود. باید به حدّی که ضرر ندارد تغییر کند. شاید سؤال پیش بیاید که نحوۀ ارتباط با اقوام نزدیک که اعمال مغایر دین انجام دهند باید چگونه باشد؟

اگر یكى از اقوام انسان مرتكب معصیت شود و نسبت به رعایت مسائل دینی لا أبالی باشد، تكلیف ما نسبت به او این است که با امر به معروف و نهی از منکر (با زبان خوش و دلسوزانه) او را هدایت کنیم. ولی اگر این کار تأثیری نداشت در صورتی می توانیم با او قطع رابطه کنیم که احتمال دهیم این کار موجب تنبه او و دوری از ارتكاب معصیت مى‏شود، و در غیر این صورت، قطع رحم جایز نیست؛^[7] زیرا چه بسا او از این قطع رابطه سوء استفاده کرده و مرتکب گناهان بیشتری شود.