محتوای الغدیر في الکتاب و السنة و الادب

در این نوشتار محتوای کتاب ارزشمند الغدیر به تفکیک جلدها به طور خلاصه بیان می‌شود.

 

جلد اول:

پاره‌ای از شعر عمرو بن عاص خطاب به معاویه که با

«نصرناک من جهلنا یا ابن هند

علی النبأ الأعظم الأفضل»

شروع می‌شود

…………………………..

…………………………..

و به

«وقال فمن کنت مولی له

فهذا له الیوم نعم الولی»

ختم می‌شود.

برگردان فارسی:

نمودیم از جهل یاری تو را

ایا زاده هند شوم دغا

ببردیمت اندر فراز از نشیب

زپستی بماندیم خود بی‌نصیب

به ناحق تو را بر شه سرفراز

مقدم نمودیم از حرص و آز

شهی کز پیمبر به امر اله

شد او بر همه سرور و دادخواه

چه بسیار درباره‌اش مصطفی

سفارش به امت نمود از وفا

شنیدیم بسیار در هر مقام

که تصریح فرمود او را به نام

به روز غدیر آن شه انبیا

به منبر برآمد چو بدر سما

به امر خداوندگار عزیز

به بانگ رسا آن شه با تمیز

در آندم که کف بر کفش داشت جفت

بر جملگی این در نغز سفت

که آیا نِیَم من سزاوارتر

زجان شما بر شما سر به سر؟

بگفتند آری تو اولی زما

به ما هستی‌ای سرور و رهنما[i]

نویسنده در این جلد، پس از نقل حدیث غدیر، ۱۱۰ تن از بزرگان صحابه پیامبر(صلی الله علیه و آله) را نام می‌برد که آن را نقل کرده‌اند و نام همه آن‌ها را با تکیه بر منابع اهل سنت یاد می‌کند.[ii] پس از صحابه، نام ۸۴ تن از تابعانی که این حدیث را روایت کرده‌اند یاد می‌شود و آرای نویسندگان رجالی اهل سنت درباره آن‌ها بیان می‌شود.[iii]

پس از تابعان، نام ۳۶۰ تن از علمای راوی این حدیث از قرن دوم هجری تا قرن چهاردهم یاد می‌شود.[iv]

در فصل بعدی کتاب، نام نویسندگانی که آثاری مستقل راجع به حدیث غدیر نگاشته‌اند ذکر می‌شود[v] و در فصل پس از آن، احتجاج‌هایی که به حدیث غدیر شده، بیان شده است.[vi] آیات قرآن راجع به غدیر، مبحث بعدی جلد نخست کتاب الغدیر است و پس از آن عید غدیر و داستان تبریک گفتن عمر و ابوبکر و سایر صحابه به امام علی(علیه السلام)، و جایگاه این عید نزد اهل‌بیت(علیهم السلام) بررسی می‌شود و پس از این‌ها سخنان برخی از دانشمندان اهل سنت درباره غدیر و نیز سند حدیث غدیر، نقل و بررسی می‌شود.[vii]

مطالب بعدی کتاب، درباره مفاد و معنای این حدیث است که نویسنده شبهات برخی از دانشمندان اهل سنت را نقل و بررسی می‌کند و با توجه به قرینه‌های گوناگون، دلالت این حدیث را روشن می‌کند.[viii]

 

جلد دوم:

پاره‌ای از شعر دعبل خزاعی که با

«تراث بلا قربی وملک بلا هدی»

شروع می‌شود.

……………………………

…………………………..

و به

«وغر خلال أدرکته بسبقها

مناقب کانت فیه مؤتنفات»[ix]

ختم می‌شود.

ترجمه پاره‌ای از شعر دعبل خزاعی:

میراثی بی‌قرابت! و ملکی بی‌هدایت!

و حکومتی بی‌مشورت! بی‌رهبر!

اینهادردهایی است که سبزی افق را در چشم ما خونین

و طعم آب شیرین را به کام ما تلخ می‌نماید

آن‌چه این روش‌ها را در میان مردم آسان نمود،

بیعت ناگهانی و بی‌پیش‌اندیشی با ابوبکر

و گفتار آشکار سقیفیان

در ادعای بی‌پرده و ضلال‌آمیز میراث‌خواری بود

اگر امور را به علی وصی پیغمبر می‌سپردند،

کارها به برکت وجودِ مصون از لغزشش، نظام می‌گرفت

وی برادر پیغمبر پاک‌نهاد

و مرد میدان کارزار بود

آنان که منکرند، گواه راستین علی، غدیر

و بدر و کوه‌های بلند احد،

و آیات خواندنی قرآن در فضلش،

و خوراک‌بخشیهایش به گاه سختی،

و صفات تابناک و منقبت‌هایی است

که وی دارا بود و در آن‌ها بر دیگران پیشی داشت.[x]

جلد دوم مجموعه الغدیر، به شعرهای مربوط به غدیر می‌پردازد. نویسنده نخست جایگاه شعر و شاعری در قرآن و سنت را بررسی می‌کند. سپس به بررسی شاعران غدیر در قرن اول هجری قمری می‌پردازد که بدین منظور از اشعار امیرالمؤمنین، حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عباده، عمرو بن عاص، و محمد بن عبدالله حمیری با اسناد متقن تاریخی یاد می‌کند که در تأیید مفاد و معنای غدیر برای اثبات جانشینی امام علی(علیه السلام) قابل استفاده‌اند.[xi]

پس از این افراد، شاعرانی از قرن دوم هجری یاد می‌شوند که درباره غدیر شعر سروده‌اند؛ از جمله کمیت، سید حمیری، عبدی کوفی و پس از این‌ها شاعران قرن سوم، از جمله ابوتمام طائی، و دعبل خزاعی.[xii]

 

جلد سوم:

جلد سوم الغدیر با ادامه شاعران غدیریه‌سرای قرن سوم هجری قمری آغاز می‌شود. سپس به مناسبت، به بررسی و نقد برخی از آثار مستشرقین درباره اسلام می‌پردازد.[xiii] و سپس با ذکر ابن رومی و افوه حمانی به ادامه شاعران قرن سوم می‌پردازد. در ادامه بحثی راجع به زید شهید و دیدگاه شیعه درباره وی، با توجه به شبهات برخی علمای اهل سنت مطرح شده‌است.[xiv]

نویسنده در ادامه به تفصیل وارد بررسی تهمت‌هایی می‌شود که برخی از علمای اهل سنت به شیعه وارد کرده‌اند و آن‌ها را به نحو مستند نقد می‌کند و در این راستا فضائلی از اهل‌بیت (علیهم السلام)، قرآن، تحریف و متعه را مورد بحث قرار می‌دهد.[xv]

ادامه مباحث این جلد، شاعران غدیریه‌سرای قرن چهارم قمری است؛ از جمله ابن طباطبای اصفهانی، ابن علویه اصفهانی، مفجّع، ابوالقاسم صنوبری، قاضی تنوخی، ابوالقاسم زاهی و ابوفراس حمدانی.[xvi]

 

جلد چهارم:

مطالب جلد چهارم، ادامه غدیریه‌سرایان قرن چهارم، و پس از آن، شاعران قرن پنجم و ششم است. در میان اینان، کسانی چون ابوالفتح کشاجم، صاحب بن عباد، شریف رضی، شریف مرتضی، ابوالعلاء معرّی و خطیب خوارزمی دیده می‌شوند.[xvii]

 

جلد پنجم:

جلد پنجم، ادامه غدیریه‌سرایان قرن ششم و هفتم قمری است. مطالب دیگری که در این جلد مطرح شده‌اند، عبارتند از:

حدیث رد الشمس

نماز هزار رکعت

محدث در اسلام

علم امامان شیعه به غیب

انتقال جنازه به مشاهد مشرفه

زیارت

جعل حدیث

نویسنده در همه این مباحث با تکیه بر منابع اهل سنت، تهمت‌هایی را که برخی از علمای اهل سنت بر شیعه وارد کرده‌اند پاسخ داده‌است.[xviii]

 

جلد ششم:

جلد ششم، حاوی غدیریه‌سرایان قرن هشتم قمری است که از جمله آن‌ها امام شیبانی شافعی، شمس‌الدین مالکی و علاء الدین حلی است. دیگر موضوع مطرح شده در این جلد، دانش عمر بن خطاب و اشتباه‌های وی در قضاوت است که این بحث طبق منابع اهل سنت، به تفصیل مطرح شده‌است. در خلال همین مطالب، نهی عمر از مُتْعَتَیْن (متعه حج و متعه زنان) نیز مورد بحث قرار گرفته‌است.[xix]

 

جلد هفتم:

جلد هفتم با غدیریه‌سرایان قرن نهم قمری آغاز می‌شود و سپس به مبالغه‌هایی می‌پردازد که درباره فضائل ابوبکر شده‌است. در خلال این مباحث به دانش و آگاهی دینی وی و نیز مباحث پیرامون فدک پرداخته می‌شود.

بحث پایانی این جلد، ایمان ابوطالب است که نویسنده برای این ادعای خویش مستنداتی گوناگون شامل اشعار، سایر گفته‌ها و کارهای ابوطالب و احادیثی از معصومان (علیهم السلام) را ذکر می‌کند.[xx]

 

جلد هشتم:

آغاز این جلد، ادامه بحث از ایمان ابوطالب است که برخی از شبهات مستند به قرآن، بررسی و پاسخ داده می‌شود و بحث با حدیث ضحضاح ادامه می‌یابد.[xxi]

ادامه مطالب این جلد، بحث از مبالغه‌هایی است که درباره فضائل ابوبکر صورت گرفته و پس از آن به مبالغه‌های صورت گرفته درباره عمر پرداخته می‌شود. بحث بعدی کتاب بررسی مبالغه‌های راجع به عثمان است که در خلال این مباحث، دانش وی، بذل و بخشش‌های وی از بیت المال و سرانجام تبعید ابوذر به ربذه در زمان عثمان بررسی می‌شود.

 

جلد نهم:

مباحث این جلد، ادامه بررسی فضائل ادعا شده برای عثمان و برخوردهای ناگوار وی با ابن مسعود، عمار، و تبعید نیکان کوفه به شام است. سخنان و آرای برخی از صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره عثمان و داستان کشته شدن وی از دیگر مباحث این کتاب است.

 

جلد دهم:

ادامه مبالغه‌های صورت گرفته درباره فضائل خلفای سه‌گانه، مطالب آغازین جلد دهم الغدیر است. ادامه بحث، راجع به ابن عمر و کارهای ناروای اوست که به همین مناسبت، بحث بیعت با یزید طرح می‌شود.

فضائل غلو شده درباره معاویه و ذکر خطاها، بدعت‌ها، جنایت‌ها و دیگر کارهای ناگوار وی از جمله جنگ با امام علی (علیه السلام) و ماجرای حکمیت، از دیگر مطالب این جلد است.

 

جلد یازدهم

این جلد با بررسی رفتار معاویه با امام حسن مجتبی (علیه السلام) آغاز می‌شود و با برخوردهای معاویه با شیعیان و جنایاتی که وی نسبت به حجر بن عدی و یارانش روا داشت ادامه می‌یابد. پس از این، فضائل دروغین معاویه مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد و به همین مناسبت غلوّها و داستان‌های خرافیِ ساخته شده در فضائل برخی اشخاص یاد می‌شود.

غدیریه‌سرایان قرن نهم تا دوازدهم قمری، دیگر مباحث این جلد الغدیر است. در پایان این جلد، نویسنده، جلد دوازدهم را حاوی ذکر بقیه شاعران غدیر معرفی می‌کند.[xxii] علامه امینی پیش از نوشتن جلد دوازدهم درگذشت.

 

[i]. امینی، عبدالحسین، ترجمه الغدیر، ج ۲، ص ۱۶۵-۱۶۹.

[ii]. ر ک: امینی، عبدالحسین، الغدیر،ج ۱، ص ۴۱-۱۴۴.

[iii]. ر ک: همان، ص ۱۴۵-۱۶۵.

[iv]. : ر ک: همان، ص ۱۶۷-۳۱۱.

[v]. ر ک: همان، ص ۳۱۳-۳۲۵.

[vi]. ر ک: همان، ص ۳۲۷-۴۲۲.

[vii]. ر ک: همان، ص ۴۲۳-۶۰۸.

[viii]. ر ک: همان، ص ۶۰۹-۷۰۷.

[ix]. ر ک: ترجمه الغدیر، ج ۲، ص ۴۹۶.

[x]. همان، ص ۵۰۲.

[xi]. ن ک: الغدیر، ج ۲.

[xii]. ن ک: همان.

[xiii]. ر ک: الغدیر، ج ۳، ص ۲۳-۴۹.

[xiv]. ر ک: همان، ص ۱۰۵-۱۱۴.

[xv]. ر ک: همان، ص ۱۱۵-۴۵۹.

[xvi].  ر ک: همان، ص ۴۶۳-۵۶۶.

[xvii]. همان، ج۴، ص۴۲۰.

[xviii]. ر ک: همان، ج ۵.

[xix]. همان، ج ۶، ص ۲۷۸-۳۳۸.

[xx]. همان، ج ۷، ص ۴۴۴-۵۵۰.

[xxi]. همان، ج ۸، ص ۱۱-۴۵.

[xxii]. همان، ص ۵۲۰؛ ویکی فقه.