مبارکیه

پس از مرگ اسماعیل، اکثریت طرفداران امامت اسماعیل، قایل به امامت محمد بن اسماعیل بن جعفر شدند. محمد بن اسماعیل که در زمان رحلت امام صادق (علیه السلام) کمى بزرگ‌تر از امام موسى کاظم (علیه السلام) بود، به همراهى «مبارک»، غلام اسماعیل بن جعفر و مربّى محمد بن اسماعیل، طرح امامت خویش را پایه‌ریزى کرده و گفتند:

«یقینى است که امام صادق (علیه السلام) نص بر اسماعیل نموده و چون اسماعیل قبل از پدرش از دنیا رفته است، حق امامت براى فرزندش محمد محفوظ است و او امام  بر حق شیعیان بعد از اسماعیل است؛ زیرا حق امامت بعد از امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) از برادر به برادر منتقل نمى شود و نص امامت که براى اسماعیل بوده است، به برادرش امام موسى کاظم (علیه السلام) منتقل نمى‌گردد، و حق امامت وراثتى است و فقط در اعقاب اسماعیل ادامه مى یابد. بنابراین اکنون محمد بن اسماعیل امام بر حقّ است و هیچ یک از برادران اسماعیل حق امامت ندارند. این گروه را به نام رییسشان، «مبارکیّه» مى نامند.[1]

ایوانف[2] قایل است که به احتمال قوى، مبارک، لقب ساخته اسماعیلیان براى اسماعیل است و دلیل خود را عباراتى از ابویعقوب سجستانى – یکى از داعیان بزرگ اسماعیلیه در قرن چهارم – مى داند که سجستانى مکرّر از اسماعیل با نام مبارک یاد کرده است. فرهاد دفترى،[3] احتمال مى دهد که مبارکیه در ابتداء به قایلان امامت اسماعیل بن جعفر اطلاق مى شده و پس از رحلت امام صادق (علیه السلام) این نام براى کسانى که محمد بن اسماعیل را امام مى دانستند، استعمال گردید،[4] ولى این تحلیل‌ها، صرف احتمال بوده و شواهد تاریخى، آنها را تأیید نمى کنند.[5] [6]

[1]. اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح: مشکور، محمد جواد، ص 80 و 81.

[2]. ولادیمیر ایوانف، یکی از مهم‌ترین بنیان‌گذاران مطالعات جدید اسماعیلی است.

[3]. فرهاد دفتری (متولد ۱۳۱۷ در بروکسل) مورخ و اسماعیلی‌شناس ایرانی است. او مَدخل‌هایی را در دانشنامه جهان اسلام و ایرانیکا و دانشنامه اسلام نوشته ‌است.

[4]. دفترى، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه: بدره‌ای، فریدون، ص 115؛ سجستانى، ابویعقوب، اثبات النبوات، به‌ کوشش: تامر، عارف‌، ص 190.

[5]. فرمانیان، مهدی، درسنامه تاریخ و عقائد اسماعیلیه، ص 40.

[6]. برگرفته از سایت آیت الله مکارم.