لقب ولی امر مسلمین

در نظام سياسى اسلام و رابطۀ متقابل ميان مردم و رهبر جامعه اين گونه نيست كه در روایات به عنوان یکی از منابع اصیل اسلامی برای جواز یا نهی عملکرد ما كاربرد مطلق عناوين و القاب نهى شده باشد، بلكه با دو نوع القاب و عناوين روبرو هستیم؛ نوع اول، عناوين و القابى هستند كه مورد تأييد و برگرفته از آموزه هاى دينى است و در سيرۀ بزرگان دين نيز متداول است، و نوع دوم، عناوينى هستند كه به خاطر تأثيرات و پيامدهاى منفى آن بر فرد و اجتماع، و یا اختصاص به معصومان (ع)[1] به شدّت از كاربرد آن نهى شده است.

الفاظى از قبيل «عُظمى»، نيز براى مراجع تقليد در «آيت الله العظمى» استعمال مى ‏شود و آن نشان دهندۀ نوعی احترام معنوى به عالِم است که در سنّت اسلامى بر آن تأکید شده است.[2] در روايتى از امام على (ع) آمده است: «كسى كه عالِمى را احترام كند، پروردگار خود را احترام كرده است».[3]

همچنین عنوان «ولىّ امر مسلمين»، داراى پشتوانۀ دينى و برگرفته از قرآن کریم و احاديث ائمه معصومان (ع) است؛ زیرا ولايت بر اموال و نفوس مردم از شئون ربوبيّت الاهى است و تنها با نصب و اذن خداى متعال، مشروعيّت مى ‏يابد و چنان كه معتقديم اين قدرت قانونى به پيامبر اكرم (ص) و امامان معصوم (ع) يكى بعد از ديگرى داده شده است؛[4] همان طور که در قرآن کریم می خوانیم: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُم‏»،[5] و کلمۀ «اولى الامر» به معناى صاحبان نظر و رأى بر جامعه بشری است كه از جانب پروردگار تعيين شده‏اند.[6] و مقصود از آن، افرادى از امّت هستند كه در گفتار و كردارشان معصوم اند، و اطاعتشان واجب است، به همان معنايى كه اطاعت خدا و رسولش واجب است.[7] ولی در زمان غيبت حضرت حجت بن الحسن العسکری (ع)، بر اساس ادلۀ عقلى متعدد و روايات زيادى كه از امامان معصوم (ع) وارد شده، فقيه جامع‏الشرايط عهده‏ دار منصب ولايت و رهبرى جامعه اسلامى بوده و از طرف امام زمان (عج) به صورت عام منصوب است،[8] و چون ولیّ فقیه، منصوب از طرف امام معصوم (ع) در زمان غیبت است، در حقیقت اطاعت از او، اطاعت از اولی الامر (امامان معصوم) محسوب می شود.

نتیجه: لقب «ولىّ امر مسلمين»، يكى از القاب واقعى براى مجتهد جامع‏ الشرايطى است كه در زمان غيبت امام معصوم (ع) براى رهبرى و ادارۀ امور سياسى، اقتصادى، اجتماعى در جامعه، از سوى امامان معصوم (ع) منصوب شده، و چنين نيست كه لقب ولايت و جانشينى از امامان معصوم (ع) را خود ولى‏ فقيه براى خود برگزيده باشد.