قیام محمد بن عبدالله (نفس زکیه)

محمد بن عبدالله در دوره‎ای می‎زیست که تفکر زیدیه و دیدگاه قیام امام به شمشیر در میان علویان نفوذ چشمگیری داشت. لذا پس از قیام یحیی بن زید و شهادت وی، طرفداران تفکر قیام به سیف به سوی محمد بن عبدالله نفس زکیه شتافتند. عبدالله بن حسن مثنی پدر نفس زکیه، در منطقه ابواء نزدیک مدینه از خویشان و پیروان خود دعوت کرد تا با پسرش به عنوان مهدی، بیعت کنند و بسیاری بیعت او را پذیرفتند.[1] طبق برخی گزارش‌ها سه برادر عباسی ابراهیم، سفّاح و منصور[2] و براساس گزارش‌های دیگر تنها منصور عباسی با نفس زکیه بیعت کردند.[3]

عباسیان در ابتدا با محمد بن عبدالله نفس زکیه بیعت کرده و حکومت را شایسته بنی‌هاشم و علویان می‌دانستند، اما پس از شکست امویان، امامت نفس زکیه را نپذیرفته، خودشان به قدرت تکیه زدند.[4]

علویان ابتدا در دوره سفاح (نخستین خلیفه عباسی)، سکوت کردند. اما در سال ۱۳۶ قمری با به قدرت رسیدن منصور عباسی و برخورد آشکار عباسیان با بیعت نکردن علویان، زمینه قیام علیه عباسیان فراهم گشت.[5]

منصور عباسی که با ادعای مهدویت و امامت نفس زکیه و تبلیغ آن در بلاد مختلف به تنگ آمده بود، در اولین اقدام، عبدالله محض پدر نفس زکیه و سیزده نفر از بزرگان علوی طرفدار وی را بازداشت و تلاش کرد توسط آنان از محل اختفای نفس زکیه مطلع شود، اما ناکام ماند.[6] محمد بن عبدالله نفس زکیه سرانجام در سال ۱۴۵ق در مدینه قیام کرد.[7]

[1]. مفيد، مُحمّد بن مُحمّد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 192؛ اصفهانى،‏ ابوالفرج،  مقاتل الطالبيين‏، تحقيق: صقر، سيد احمد، ص 186.

[2]. ابن طقطقي (معروف به ابن طباطبا)، محمد بن علي، الفخري في الآداب السلطانية والدول الإسلامية، تحقیق: محمد مايو، عبد القادر،  ص 162.

[3]. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 192؛ مقاتل الطالبيين‏، ص 184.

[4]. فرمانیان، مهدی و موسوی‌نژاد، سید علی، زیدیه تاریخ و عقاید، ص 37؛ حسن، حسن ابراهیم، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه: پاینده، ابوالقاسم پاینده، ص 127.

[5]. ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، ديوان المبتدأ و الخبر فى تاريخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأكبر، تحقيق: شحادة، خليل، ج 3، ص 236.

[6]. مقاتل الطالبيين‏، ص 196.

[7]. ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم، المعارف، تحقیق: عکاشه، ثروت، ص 378.