فلسفه نام گذاری کعبه

در آموزه­های اسلامی، نكاتی در باب اسرار برخی از نام­های كعبه به چشم می خورد، كه به برخی از آن­ها اشاره می شود:

1. كعبه:

كعبه به صورت مربع است و در زبان عربی معمولاً به خانه­های چهارگوش و مربع، كعبه اطلاق می شود. علت چهارگوش بودنش نیز آن است كه در مقابل بیت­المعمور است كه آن هم چهار گوش است، چون در برابر عرش است كه آن هم چهارگوش است. عرش چهار گوش شده، چون كلماتی كه اسلام برآنها استوار است چهار كلمه است «سبحان الله»، «الحمد لله»، «لا إله إلاّ الله» و «الله اكبر».[1]

2. عتیق: در زمینه علت این نامگذاری وجوه مختلفی بیان شده، كه عبارتند از:

الف. عتیق یعنی آزاد: مقصود این است که خدا آن خانه را از گزند حوادث مصون داشته و آزاد كرده است.[2] در برخی از احادیث بیان­های مختلفی درباره آزادی كعبه ذكر شده است، از جمله: آزاد از مالكیت مردم: امام باقر (علیه السلام) با بیانی روشن تر به همین مضمون اشاره دارد: «كعبه خانه­ای است كه آزاد از مردم بوده و هیچ كس مالک آن نیست».[3]

آزاد از غرق و توفان نوح: خداوند در طوفان نوح (علیه السلام)، تمام زمین را غرق آب كرد؛ لذا هر چه كه در زمین بود غرق شد، مگر كعبه كه خداوند آن را از زمین بالا برد تا غرق نشود؛ از این رو است كه به كعبه عتیق گفته اند.

 امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خداوند در ماجرای نوح، همه زمین را زیر آب برد، جز خانه خدا را، آن روز این خانه «عتیق» نام نهاده شد، چون آن روز از غرق شدن رها شد».[4]

آزادی از جهنم: در بعضی از روایات[5] به این نكته اشاره شده است كه اگر كسی خانه خدا را در دنیا زیارت كند و زائر بیت الله الحرام باشد، خداوند او را از جهنم نجات می دهد و برائت از جهنم هدیه او خواهد بود، پس كعبه باعث برائت از آتش جهنم است و به همین دلیل به آن بیت العتیق گفته اند.

ب. قدیم و كهن: از جمله معانی عتیق، كهن و قدیمی است، همین مضمون در روایات هم آمده است. امام باقر (علیه السلام) در مسجدالحرام نشسته بودند، از ایشان درباره بیت عتیق سؤال شد، امام (علیه السلام) فرمود: خداوند كعبه را قبل از خلقت زمین آفرید.[6]

گفتنی است که همۀ این موارد ممکن است در این نامگذاری وجود داشته باشد؛ یعنی مثلاً هم به دلیل این که از مالکیت افراد آزاد است و هم زائرانش از آتش جهنم آزادند و … به آن بیت عتیق گفته شود.

 3. بكّه: این عنوان از قرآن گرفته شده است. در این آیه واژه «بكّه» با ویژگی­های خاصی بیان شده است: نخستین خانه­ای كه برای مردم بنا شده، همان است كه در مكه است. [7]

عبدالله بن سنان از امام صادق (علیه السلام) درباره این نامگذاری سؤال می كند، امام (علیه السلام) می فرماید: مردم در دور و اطراف آن می گریند،[8] خانه خدا پیوندی با اشک و آه دارد و خیراتی برای انسان به ارمغان می آورد و وسیله هدایت بشر است. این امر مهم با تضرع به خدا و اشک و آه امكان پذیر است.

4. بیت المعمور: یكی دیگر از اسامی خانه خدا، بیت المعمور است؛ یعنی خانۀ آباد، این خانه همواره آباد است. آبادانی كعبه به دو معنا می تواند باشد، یكی این كه همواره این خانه روی زمین آباد بوده است و اگر هم كسی آن را تخریب كرده، با سرعت تجدید بنا و آباد شده است. دیگر این كه بیت المعمور اشاره به عمران و آبادی معنوی است.

محمد بن سنان از حضرت رضا (ع) روايت شده كه فرمود: علت طواف به كعبه اين است كه بعد از آن­كه خداوند متعال به فرشتگان فرمود: ” من در زمين خليفه‏اى قرار خواهم داد” و فرشتگان اعتراض كردند كه آيا مى‏خواهى كسانى در زمين بيافرينى كه خونريزى كنند؟ و آن گاه از اعتراض خود پشيمان شده، فهميدند كه گناه كرده‏اند ناچار به عرش خدا پناه برده استغفار كردند، و خداوند از اين حالت فرشتگان خوشش آمد و به همين خاطر در آسمان چهارم خانه‏اى برابر عرش ساخت و اسم آن را” ضراح” گذاشت، و در مقابل آن خانه ديگرى به نام” بيت المعمور” در آسمان دنيا بنا نهاد آن گاه خانه كعبه را مقابل” بيت المعمور” قرار داد و آدم را فرمود تا آن را طواف نمايد، و اين سنت در ميان فرزندان او تا قيامت معمول خواهد بود [9].[10]