فلسفه اسامی، القاب و شهرت شیخ مفید

ابن شهر آشوب از وی چنین یاد می ‌ند: «شیخ مفید، ابوعبداله محمد بن نعمان حارثی بغدادی عکبری … شاگرد ابوجعفر ابن قولویه و ابوالقاسم علی بن محمد رفاء و علی بن ابی الجیش بلخی بود. حضرت صاحب الزمان (علیه السلام) او را ملقّب به «شیخ مفید» فرمود».[1] در یکی از توقیعات مبارک امام زمان (علیه السلام) خطاب به شیخ مفید چنین آمده است: «اين نامه ‏اى است به برادر با ايمان و دوست رشيد، أبو عبد اللَّه محمّد بن محمّد بن نعمان؛ شيخ مفيد – أدام اللَّه اعزازه – كه از جمله پيمان هايى است كه به وديعت نهاده شده و از بندگان خدا اخذ گرديده است …»، در این توقیع شریف به واژه «شيخ مفيد» تصریح شده است.[2]

برخی دیگر گفته اند: سبب مُلقب شدن وی به شیخ مفید؛ این است که هنگامی که شیخ از موطن اصلی خود هجرت نمود، به بغداد آمد و در مجلس قاضی عبدالجبار معتزلی که مملو از علمای فريقين بود حاضر شد و درصف نعال؛ (کنار کفش ها) نشست. پس گفت: که ای قاضی! اگر اجازه می دهید، مسئله ای سؤال کنم. قاضی اذن داد. شیخ فرمود: حدیث غدیر، آیا مسلم است یا نه؟ قاضی گفت: مسلم است. شیخ گفت: پس چرا در میان شیعه و سنی در تعیین امام اختلاف است. قاضی گفت: ای برادر! خبر غدیر روایت است و خلافت ابوبکر درایت و عاقل درایت را به جهت روایت ترک نکند، بلکه درایت بر روایت مقدم است.

شیخ فرمود: چه می گویید در این حدیث که پیامبر (صلّی الله علیه و آله) فرمود: « ای علی! جنگ تو جنگ من و صلح تو صلح من است».[3] قاضی گفت: صحیح است. شیخ فرمود: چه گویی در اصحاب جمل که با علی جنگ کردند؟ قاضی گفت: ایشان توبه کردند. شیخ فرمود: جنگ درایت است و توبه روایت و مرد عاقل درایت را به جهت روایت ترک نکند؛ زیرا که درایت بر روایت مقدم است. قاضی ساکت شد و از اسم شیخ سؤال کرد. سپس از جای خود برخاست و شیخ را به جای خود نشانید و گفت: «تو به راستی برای اسلام مفید هستی»، پس آن جناب به لقب «مفید» ملقب شد.[4]

یکی دیگر از واژه هایی که در مورد شیخ مفید بکار می رود و به آن مشهور و معروف شده است؛ واژه ابن معلم است. مرحوم علامه حلّی در این باره می گوید: «او به ابن معلم معروف شده است وی از مشايخ و بزرگان و همچنین رئيس و استاد شیعه بوده و همه بزرگان بعد از او از فضل و علم او استفاده کرده اند».[5]

برخی هم گفته اند علت شهرت او به ابن معلم این است که پدر وی اهل واسط و در آن جا معلم بوده؛ لذا شیخ مفید به این عنوان معروف شده است.