کپی شد
فعالیت‌ها و حضور علمی فرهنگی فرقه اسماعیلیه
فرقه اسماعیلیه در طول حیات خود حضور علمی فرهنگی فعالی داشته و دارد؛ در ادامه به چند نمونه از این فعالیت ها اشاره می‌شود:
الف) تلاش های داعیان و مبلغان اسماعیلی
تلاش‌های بی دریغ داعیان در دورۀ ستر[1] و پس از آن، نقش مهمی دربهبود وضعیت علمی فرهنگی و حتی سیاسی اسماعیلیه داشته است. داعیان که اغلب افرادی آشنا به مبانی اعتقادی و فقهی اسماعیلیه و دیگر فرق بودند با سفر به نقاط مختلف به دنبال افراد مستعد برای عرضه دعوت خود می گشتند. در مرحلۀ بعد با بیان استدلالات عقلی و فلسفی به جذب آنها پرداخته، در فرصت مناسب با گرفتن پیمان‌های مؤکد در پایبندی به اصول و مبانی مذهب اسماعیلیه و حفظ اسرار، آنها را به مذهب اسماعیلی درمی‌آوردند. پس از آن علوم و حقایق حکمت اسماعیلی را طی مجالسی به نام «مجالس الحکمه»، کم کم و در مراحل مختلف بر مستجیبان (گرویدگان به آیین اسماعیلی) عرضه می داشتند تا قابل فهم و یادگیری باشد. سلسلۀ داعیان دارای چندین مرتبه بود و داعی با نشان دادن لیاقت خود در هر مرحله می توانست وارد مرحلۀ بالاتر شود؛ از جملۀ این مراتب: داعی الدعات، داعی بلاغ، داعی مطلق، داعی مأذون و داعی محصور می باشد.
هر چند تقیه و کتمان یکی از اصول این مذهب بود و در محفوظ ماندن جان داعیان و رهبران آن نقش به سزایی داشت، اما بعدها با گسترش دعوت اسماعیلی نیاز به آن کمتر احساس می شد، بنابراین مراکزی بنام «دارالهجره» برای تجمع و سازماندهی اسماعیلیان در مناطق مختلفی؛ چون کوفه، نجران، لاعۀ یمن و بلاد ترکستان و پنجاب ساخته شد. با استقرار حکومت فاطمیان، مدارسی برای تربیت داعیان تاسیس شد و داعیان پس از تحصیل در آن به کارهایی؛ چون امارت شهرها یا تبلیغ در نقاط دوردست به کار گرفته می شدند. نیز جمعۀ هر هفته بعد از نماز ظهر و عصر برای عامه مردم جلساتی تشکیل می‌شد که گاه با نارضایتی فقهای دیگر فرق همراه بوده است.
ب) تألیفات
اغلب داعیان اسماعیلی دارای تألیفاتی درعلوم مختلف بوده‌اند؛ از جملۀ آنها «محمد بن نسفی» که در کتاب المحصول خود به دفاع از امامت محمد بن اسماعیل پرداخته و وی را ناسخ شریعت محمدی معرفی کرده است. این عقیدۀ وی باعث رواج اباحی گری در بین قرامطه شده است. «ابوحاتم رازی» یکی دیگر از علمای اسماعیلیه کتب متعددی در زمینه های مختلف نوشته است. از مهم‌ترین کتب وی کتاب الاصلاح است که در آن عقاید نسفی را مورد نقد قرار داده. نیز کتاب الزینه وی به عنوان قدیمی‌ترین کتب در ملل و نحل شناخته شده است. «ابویعقوب سجستانی» از پرکارترین نویسندگان اسماعیلیه است. وی کتابی به نام النضره در دفاع از نسفی نگاشته و عقاید او را مورد تأیید قرار داده است. از دیگر کتاب‌های وی کتاب النبوة و کتاب الینابیع می‌باشد، اما مهم‌ترین عالم اسماعیلی «قاضی نعمان» است. او قاضی القضات دستگاه فاطمی بوده و به دلیل کثرت تألیفاتش در فقه او را ابوحنیفه لقب داده اند. از کتب وی می توان به افتتاح الدعوة در تاریخ فاطمیان، تاویل الدعائم در فقه و دعائم الاسلام درفقه و حدیث اشاره کرد.[2]
[1]. رهبران اسماعیلی در آغاز شکل‌گیری این فرقه، برای حفظ جان خود در مقابل عباسیان، به شدت تقیه می‌کردند و با کتمان هویت خود، به نام محمد بن اسماعیل که به اعتقاد آنها در غیبت به سر می برد دعوت می نمودند. آنها با فاصله‌گرفتن از مرکز خلافت ابتدا به ایران و سپس به سوریه مهاجرت نمودند و پایگاه اصلی خود را شهر تدمر در این کشور قرار دادند. به این دوران که تا اوخر قرن سوم به طول انجامید، دوره ستر گفته می شود. ر.ک: سایت سخن تاریخ، به نقل از: بهادری جهرمی، علیرضا، پایان نامه: فعالیت‌های سیاسی فرهنگی فرقه‌های شیعی غیرامامی در عصر غیبت صغری.
[2]. برگرفته از همان.